پاسخ :

سيد مرتضي (از اولين متكلمان شيعه) در مورد علم امام گفته است :

لازم نيست كه امام(ع) علوم غيب و هر آن چه را كه شده و خواهد شد بداند چون لازمه اين ديدگاه مطالب زير است:

1. امام با خدا در همه علوم شريك باشد ؛ 2 . علم امام غير متناهي باشد ؛ 3. و علم امام از جانب خودش باشد.

هيچ كدام از لوازم فوق قابل قبول نيست چون :

اوّلاً: امام در همه علوم با خدا شريك نيست ؛ ثانياً: علم امام متناهي است ؛ ثالثاً : با دلائل مختلف ثابت شده كه علم امام از ناحية خدا است.

بنابراين هر علمي كه از ناحيه خدا باشد ، همانند: امور غيبي و اخبار گذشته و آينده ، امري قابل قبول است و گرنه لازم نيست كه امام عالِم به همه آن ها باشد.

در نتيجه لازم نيست قائل شويم كه امام از زمان وفات يا شهادت و يا چگونگي قتل خود به تفصيل آگاهي داشته باشد.

درباره امير المؤمنين(عليه السلام) اخبار زيادي رسيده است كه حضرت زمان شهادت و قاتل خود را مي شناخت ؛ ولي نمي پذيريم كه يقيناً عالِم به زمان شهادت خويش نيز باشد ؛ چرا كه اگر ميدانست ، واجب بود قاتل را از خود دور كند و با دست خويش ، خود را به كشتن ندهد.

شيخ مفيد نيز در مورد اجماع دانشمندان شيعه به علم امام بر همه حوادث مي فرمايد:

شيعه چنين اجماعي ندارد كه امام عالِم به هر چيزي باشد ، گرچه يك اجماع در اين زمينه داريم كه امام حكم هر مسئله اي را كه واقع شود مي داند نه اين كه عالم به همه وقايع و حوادث يا شرح و تفصيل باشد ؛ البته مانعي نيست كه امام عالم به كليّات حوادث باشد و اين علم هم از ناحيه خدا است. اين ديدگاه كه امام وقوع هر حادثه اي را با شرح و تفصيل بايد بداند ، نمي توانيم آن را بپذيريم ، چون ادعايي بي دليل است.

ثانياً: در موضوع علم حضرت علي(عليه السلام) به قاتل و زمان قتل خود، اخباري در دست داريم كه مي گويد : حضرت علي(عليه السلام)از شهادت خود آگاهي داشت و قاتل خود را مي شناخت ؛ اما از آگاهي امام از زمان شهادت خود خبري به تفصيل نرسيده است.

از مجموع نظريات مرحوم مفيد و سيد مرتضي استفاده مي شود كه:

لازمة علم غيب امام اين نيست كه به تفصيل از چگونگي شهادت و زمان آن با خبر باشد. رواياتي در موضوع علم امام داريم كه اين ديدگاه را تأييد مي كند ؛ از جمله:

1. از امام صادق(عليه السلام) نقل شده است: هرگاه امام اراده كند كه چيزي را بداند، خداوند آن را به او تعليم مي دهد ؛

2. از امام صادق(عليه السلام) رسيده است كه : امام هر زمان كه بخواهد بداند .

در بعضي از نقل ها آمده است: امام هر وقت بخواهد بداند، به او اعلام مي شود ؛

3 . معمّر از امام صادق (عليه السلام) پرسيد: آيا شما عالِم به غيب هستيد؟ امام فرمود: گاهي در هاي علم به روي ما باز مي شود ، پس مي دانيم و گاهي درهاي علم بسته مي شود، پس نمي دانيم .

مفاد روايات به شرح زير است : 1 علم غيب امام دائمي نيست و هر وقت بخواهد بداند، مي داند ؛ 2. بعضي از اخبار غيبي را كه لازم نباشد ، امام نمي داند. آگاهي امامان از كيفيّت و زمان شهادت خود، از يكي از دو مقوله فوق خارج نيست.

نتيجه: مطابق روايات و نظر بزرگان، اين ديدگاه كه امام حسن مجتبي(عليه السلام) از زهر آلود بودن آب يا غذا آگاهي به نحو تفصيلي داشته، ديدگاه صحيحي نيست.

نظر ديگر ميان عالمان شيعي آن است كه اصولاً در امور عادي زندگي ، امامان مأمور به بهره گيري از علم غيب نبودند ؛ بلكه تكليف داشتند كه همانند مردم عادي زندگي كنند و همانند مردم به دنبال كسب آگاهي و اخبار و اطلاعات و روزي باشند ؛ بنابراين اگر چه آن ها چون اراده كنند از اخبار و حوادث غيبي آگاه شوند ، مي توانستند آگاه شوند ؛ اما در اموري كه مكلّف به كسب علم عادي و شيوه هاي رسمي براي دست يافتن به آگاهي ها و اخبار بودند ، اراده علم غيب نمي كردند .

موفق باشيد

گروه پاسخ به شبهات

مؤسسه تحقيقاتي حضرت ولي عصر (عج)