افغانستان از جمله کشورهایی است که جلوه محبت و عشق به امام حسین(ع) در قالب مجالس عزاداری، ظهور و بروز بیشتری دارد. سنت‌ها و آیین‌ها عزای اهل‌بیت(ع) از دیرباز میان مردمان و محبان حضرات معصومین رواج داشته و همچنان پر رونق ادامه دارد. با تسلط طالبان بر افغانستان، به خصوص در ایام دهه محرم امسال، برخی اخبار مبنی بر سخت‌گیری یا ممانعت از برپایی مجالس در فضای رسانه‌ای منتشر شد که نگرانی‌هایی را برای محبان اهل‌بیت(ع) به دنبال داشت.
خبرگزاری اهل‌بیت(ع) – ابنا - در گفت‌وگویی تفصیلی با حجت‌الاسلام والمسلمین سیدحسین عالمی بلخی، رئیس دارالانشای شورای علمای شیعه در افغانستان، به سنت‌ها و آیین‌های عزاداری در این کشور پرداخته و همچنین از اقدامات طالبان در قبال مجالس عزاداری جویا شده است:
ابنا: درباره سنت‌های مردم افغانستان در ماه محرم بگویید، چه سنت‌هایی دارند؟ برای مثال، در ایران علاوه بر سنت‌های قدیمی و سبک‌های جدید، نذری می‌دهند، دسته‌های عزا به راه می‌افتد و... . نحوه عزاداری‌ها در افغانستان چگونه بوده و آیین‌ها و دسته‌های عزاداری چگونه برپا می‌شود؟
- عزاداری در افغانستان از قدیم در مساجد، تکایا، خانه‌ها و در مناطق مختلف برگزار می‌شده و اکثر عزاداری‌ها در افغانستان شبانه برگزار می‌شد. در مناطق مختلف کابل روزها در مساجد و تکایا، منبر و سخنرانی برقرار است، اما مراسم سینه‌زنی شب‌ها انجام می‌شود، یعنی شب اختصاص دارد به سینه‌زنی و زنجیرزنی. در سال‌های اخیر متاسفانه برخی رسوم غلط هم اضافه شده و در فرهنگ عزاداری اثر گذاشته است.
به هر حال در مسجد و تکایا ابتدا یک نفر منبر می‌رود و سپس روضه می‌خواند و آخر برنامه مراسم نذری انجام می‌شود. اخیراً روضه‌خوانی خانم‌ها هم باب شده که در گذشته نبود. داخل خانه‌ها و مساجد و جایی که فقط مخصوص خانم‌هاست عزاداری می‌کنند. خانم‌ها تحصیل کرده، طلبه و درس‌خوانده هستند. به تناسب فرهنگ غذایی افغانستان برای نذری چیزهای مختلفی می‌پزند و جاهایی که وضعیت زندگی خوب نیست، حداقل دو سه روزی نذری می‌دهند. نذری روز عاشورا را هم به صورت ناهار یا شام به طور گسترده انجام می‌دهند. سیاه‌پوش کردن مساجد و تکیه‌ها و خانه‌ها در سال‌های اخیر به خصوص در کابل، به طور گسترده انجام می‌شد، اما امسال همه شهر سیاه‌پوش نبود، ولی مناطق شیعه‌نشین کاملا سیاه‌پوش بود.
اصل مبنای فرهنگ عزاداری و روضه‌خوانی شیعی نیست. واعظ کاشفی از نویسندگان اهل سنت است که در هرات زندگی می‌کرده و کتاب معروف روضه الشهدا را نوشته و مبنای عزاداری و روضه‌خوانی در افغانستان این کتاب است. در ایران هم مبنا این کتاب بوده و به مرور زمان در شهرهای مختلف تغییراتی به وجود آمد.
منقبت‌خوانی از جمله سنت‌هایی است که در فرهنگ عزاداری افغانستان است. منقبت‌خوانی، یعنی مدح و بیان منقبت اهل‌بیت(ع)، از جمله حضرت علی(ع).
همه این مراسم شعر است و از جمله شعرهایی که در این مراسم‌ها خوانده می‌شود، شعر معروف شهریار است که «علی ای همای رحمت تو چه آیتی خدا را...» و شعرهای دیگری هم هست، از جمله شعرهای وفائی که شاعری بنام است و در مدح حضرت علی(ع) شعر گفته است. از شاعران معاصر افغانستان هم افرادی همچون بلبل، در مدح علی(ع) شعرهای عالی دارد. شعر علامه شهید سیداسماعیل بلخی را هم می‌خوانند و شعرهای شاعران قرن اخیر نیز همینطور. در این مراسم شعر را از روی کتاب نمی‌خوانند، از حفظ می‌خوانند و هر کس با ذوق و سبک و سلیقه خودش، اشعاری را انتخاب نموده، حفظ می‌کنند و از حفظ در مجالس می‌خوانند.
ما مجالس منقبت‌خوانی صرف داریم که روضه‌خوانی و منبر و وعظ ندارد و فقط منقبت‌خوانی است. در گذشته به خصوص در هزارجات در زمستان‌ها فرهنگ حمله‌خوانی نیز بود که متاسفانه فراموش شده است. کتابی است بنام «حمله حیدری» که اشعاری درباره شجاعت‌های حضرت علی(ع) و جنگ‌های آن حضرت در صدر اسلام و جنگ خیبر، بدر و احد دارد. مردم شب‌ها جایی مثل مسجد یا تکیه یا در خانه جمع می‌شدند و یک نفر حمله حیدری را می‌خواند.
ابنا: از ظرفیت‌های شیعیان در کابل بگویید. چند منطقه در کابل شیعه هستند؟
- در کابل حدود 30 درصد شیعه هستند. مثل ایران که به تقسیمات شهری، منطقه می‌گویند، در افغانستان به این تقسیمات ناحیه گفته می‌شود. کابل مجموعا 22 ناحیه دارد و 3 ناحیه بصورت اکثریت قاطع، شیعه و چند ناحیه هم مشترک هستند. در مجموع آمار دقیق وجود ندارد، اما با آمار تقریبی، حدود یک سوم مردم کابل شاید شیعه باشند.
ابنا: شما به عنوان یک عضو برجسته شورای علما در افغانستان، پیش از ماه محرم، با مبلغان جلساتی داشتید و شیعیان افغانستان هم مثل شیعیان سایر کشورها، برای سرور شهیدان و یاران و اصحاب باوفای ایشان عزاداری می‌کنند. از آسیب‌‌شناسی عزاداری شیعیان افغانستان بگویید.
- عزاداری شیعیان افغانستان، معتدل‌تر از عزاداری شیعیان در پاکستان و ایران است. فتوای حضرت آیت‌الله بروجردی این بود که تیغ زدن ایراد دارد. می‌گویند زمانی که ایشان به مقام مرجعیت رسید، روزی مسئولان هیئت‌های قم را دعوت کرد و از آنها پرسید: شما مقلد چه کسی هستید؟ آنان گفتند: ما مقلد شما هستیم. آیت‌الله بروجردی فرمود: اگر مقلد من هستید، فتوای من این است که تیغ زدن حرام است، لذا این کار را انجام ندهید. مسئولان هیئت‌ها متحیر ماندند که چه بگویند و به همدیگر نگاه کردند. یک نفر از آنان گفت که «حضرت آقا! اجازه است جواب بگویم؟ آیت‌الله بروجردی فرمود: بله بفرمایید، و او گفت: ما تمام روزهای سال، مقلّد شما هستیم، ولی روز عاشورا مقلد شما نیستیم!
شیعیان افغانستان در عزاداری ماه محرم معتدل‌تر هستند، اما به دلیل اینکه برخی از علما می‌گویند : تیغ زدن ثواب دارد، برخی از شیعیان در دستجات عزاداری، زنجیرزنی و تیغ‌زنی می‌کنند. چهل سال پیش مراجع، تیغ زدن را تجویز نمی‌کردند، اما امروزه تعدادی از آنان این کار را تجویز می‌کنند. به همین دلیل برخی از شیعیان تیغ می‌زنند، اما ما همیشه هر سال در ماه محرم می‌گوییم و توصیه می‌کنیم که از این کارها نکنید و در گفته‌های خود به فتاوای مراجع استناد می‌کنیم، اما باز هم تیغ می‌زنند.
عزاداری و برخی روضه‌خوانی‌ها در افغانستان، خالی از تحریفات نیست و عزاداری در افغانستان به اصلاحات نیاز دارد، اما ایرادات نسبت به جاهایی دیگر کمتر است.
ابنا: به مسائل طالبان هم اشاره کنیم. آقای هبت‌الله آخوندزاده رهبر طالبان در سخنرانی امسال نماز عید قربان از مذهب حنفی و شافعی یاد کرد، اما اشاره‌ای به مذهب جعفری نکرد؛ در حالی که مذهب جعفری بیست یا 25 درصد جمعیت افغانستان را تشکیل می‌دهند
- دو دیدگاه درباره این موضوع وجود دارد، یک دیدگاه این است که ملاهبت‌الله از مذهب جعفری یاد نکرد، یعنی حذف مذهب جعفری. دیدگاه دیگر این است که وی در رابطه به مذهب شیعه در حال تصمیم‌گیری است. ایشان گفت که اکثریت مردم افغانستان، پیرو مذهب حنفی هستند و مذهب حنفی باید منبع قانون‌گذاری باشد. وی درباره مذهب شافعی گفت که عده پیروان شافعی در افغانستان به حدی نیستند که در مسائل حکومتی و قانون‌گذاری دخالت داده شوند. به عبارت دیگر وی به صراحت اعلام کرد که مذهب شافعی را در قانون‌گذاری کنار می‌گذاریم.
اما دیدگاه خوشبینانه درباره اینکه رهبر طالبان از شیعیان یاد نکرد، این است که ایشان قرار است با مجموعه‌ای از علما و بزرگان شیعه صحبت کند که جایگاه مذهب تشیع در نظام و حکومت‌داری و قانون‌گذاری چیست.
ابنا: همزمان با ایام عزاداری محرم، خبرهایی از افغانستان شنیده می‌شد از برخی برخوردها یا ممانعت‌ها از مجالس یا دسته‌های عزا. در مورد اوضاع و احوال شیعیان و عزاداری و این گفته‌ها توضیحی بفرمایید. آیا طالبان در تامین امنیت محرم امسال در شهرهای شیعه‌نشین موفق بود؟
- تدابیر امنیتی که طالبان قرار بود اتخاذ کنند، جدی بود و با موفقیت تدابیر خودشان را اتخاذ و اجرا کردند و از ناحیه داعش که اصطلاح خوارج را برایشان به کار می‌برند، تهدیدهایی که وجود داشت، هیچ کدام عملی نشد. بعضی از آنها دستگیر شدند و در کابل و بعضی شهرهای دیگر که می‌خواستند اقداماتی انجام دهند یا حملاتی داشته باشند، جلویش گرفته شد؛ از جمله در غزنی، گروهی از داعش دستگیر شدند.
خب سختگیریها و محدودیت‌ها برای مردم و شیعیان مطلوب نبود و تا آخر هم، مردم اصرارشان بر این بود که محدودیت‌ها برداشته شود، اما طالبان می‌گفتند ما مسئولیت داریم و تدابیر امنیتی ایجاب می‌کند که یک مقدار در مراسم‌ها تغییراتی به وجود بیاید که این اقدامات فوایدی داشت و البته عوارضی جانبی هم داشت.
هر دو طرف در حال صحبت و بررسی هستند که ببینند در آینده باید چه کار کرد، هم مسئولانی از جامعه تشیع و هم مسئولان امارت اسلامی. رئیس دفتر رئیس الوزراء یا به تعبیر دیگر نخست وزیر طالبان در جلسه شورای علما حضور پیدا کرد و مسائلی را در آنجا مطرح کرد و مسائل هم که اعضای شورای علمای شیعه داشتند، صراحتا به آنها گفتند که در کدام بخش از تدابیر طالبان مشکل وجود داشته است. بعد از حادثه‌ای که در غزنی اتفاق افتاد، هیئتی از طرف طالبان رفتند و از خانواده شهدا بازدید کردند، دلجویی کردند، کمک کردند، وعده دادند که مسائل را به صورت دقیق پیگیری می‌کنند و شورای علما نیز خواستار رسیدگی جدی‌تر است. این اقدام حکومت از نظر خطر بیرونی، مصونیت به وجود آورد و از نظر هماهنگی داخلی، چون سخت‌گیری زیاد بود، مقداری عوارض داشت.
ابنا: طالبان ادعا می‌کنند قبل از ماه محرم، همه سختگیریها و محدودیت‌هایی که اعمال شده، به اطلاع رسانده‌اند!
- بله آنها قبلا گفته بودند، صحبت شده بود، جلسه بود، اما اقناعی حاصل نشده بود. بعد از برگزاری مجالس هم، جلساتی برگزار شد و محدودیت‌ها کمتر هم شد، اما شیعیان خواستار برداشتن تمام محدودیت بودند، در نهایت همان نتیجه بود که عرض کردم، جلوی خرابکاری‌های بیرونی را گرفتند، اما مقداری عوارض داخلی هم داشت.
ابنا: از مصادیق اعمال محدودیت نسبت به سال گذشته بفرمایید
- تقریبا مشابه سال گذشته بود، اما دو موضوع را مطرح کردند: مراسم‌های عزاداری کمتر باشد و مراسم‌ها تجمیع شود، به این صورت که دو، سه یا چهار مراسم در یک‌جا جمع شوند.
موضوع دوم، بحث پرچم زدن در مناطق اهل تسنن بود. در مناطق شیعه‌نشین مشکل خاصی وجود نداشت. در تکایا و مساجدی که مراسم عزاداری بود مشکل خاصی وجود نداشت، اما در مناطق اهل تسنن می‌گفتند که سیاه‌پوش کردن و پرچم زدن نباشد. دلیلی که آنها در این بخش اقامه می‌کردند این بود که در مناطق اهل تسنن، پرچم زدن حساسیت به وجود می‌آورد و برای عده‌ای مثل سلفی‌ها، وهابی‌ها و... بهانه ایجاد می‌کند.
ابنا: امسال عزاداران اجازه داشتند بیرون عزاداری کنند؟ دسته‌های سینه‌زنی در کوچه و خیابان حضور داشتند؟
- حضور در خیابان سال گذشته هم نبود. چون در مقایسه با سال گذشته سوال کردید، عرض کردم امسال با سال گذشته دو تا تفاوت داشت، حضور دسته‌های عزاداری در خیابان، حتی در زمان جمهوریت و در سال‌های اخیر هم نبود، اما دو سه نقطه‌ای که معمولا مردم در آنجا تجمع می‌کنند، حضور دسته‌ها آزاد بود. «زیارتگاه سخی» در غرب کابل و زیارت حضرت ابوالفضل در مرکز شهر کابل از مناطق عمده تجمع عزاداران و دسته‌های عزا است، که تجمع در این مکان‌ها مانعی نداشت، اما عزاداران هنگام انتقال با خودروها باید بدون نوحه‌خوانی و سینه‌زنی منتقل می‌شدند، البته روز عاشورا جمعیت زیادی هم پیاده با شعارهای «یاحسین» بدون سینه‌زدن و نوحه‌خواندن به زیارت سخی رفتند.
ابنا: پخش صدای عزاداری‌ها از بلندگو ممنوع نبود؟
- نخیر ممنوع نبود و مشکل نداشت.
ابنا: موضوع کتک زدن عزاداران در منطقه چنداول کابل و تیراندازی در غزنین که گفته می‌شود ۴ نفر شهید و زخمی شدند، چه بود؟
- موضوع کتک زدن در چنداول را من نشنیدم چگونه بوده. در غزنی عرض شد که همان بحث اختلاف سر پرچم زدن بود که دو طرف درگیر شدند. در جلسه شورای علما با رئیس دفتر رئیس الوزراء هم مطرح شد و فعلا قضیه تحت بررسی است. این قضایا پیچیده است، فکر می‌کنم که خوب است بگذاریم تحقیقات صورت بگیرد و موضوع دقیق روشن شود که چرا دو نفر شهید و چند نفر زخمی شدند.
ابنا: در افغانستان تعطیلی روز عاشورا ملی است؟ آیا علما برای تعطیلی روز عاشورا اقدامی کرده‌اند و نظر علمای شیعه در مورد این موضوع چیست؟
- سال اول که طالبان به قدرت رسید، جلوی تعطیلی عاشورا را نگرفتند، اما سال دوم این کار را کردند. علمای شیعه نظرشان این بود که تعطیلی پابرجا باشد و در این مورد صحبت هم شد و جلسه‌ای هم با معاون رییس الوزراء داشتیم. آنها هم وعده دادند که ما کوشش می‌کنیم تجدیدنظر کنیم، ولی صحبت اصلی طالبان این بود که اولا عاشورا مخصوص مردم شیعه نیست و امام حسین(ع) برای شیعه و سنی و برای همه قابل احترام است و شیعه و سنی در افغانستان از قدیم روز عاشورا را گرامی می‌داشتند، اهل تسنن روزه می‌گرفتند، نذر می‌دادند، اطعام می‌کردند، غذا می‌پختند، شیعیان دسته‌های سینه‌زنی و عزاداری و منبر و روضه داشتند. بر همین اساس اولا مربوط به تشیع نیست و برای همه مردم افغانستان است. ثانیا تعدادی از روزها که قبلا تعطیل بوده، الان در تقویم افغانستان تعطیل نیستند، از جمله روز میلاد پیامبر اکرم(ص) که مخصوصا در افغانستان صوفی‌ها مراسم میلاد پیامبر اکرم(ص) را به صورت جدی جشن می‌گرفتند، آنها هم معترض بودند که چرا تعطیلی روز میلاد پیامبراکرم(ص) از تقویم حذف شده و روزی‌های دیگر هم همین طور.
چند روز به عنوان روز تعطیل در تقویم قرار دادند؛ از جمله روزهای جمعه، دو عید دینی و سه روز سیاسی به مناسبت شکست و خروج انگلیس، روز خروج روس‌ها و روز شکست و خروج آمریکا از افغانستان. در عین حال موضع علمای شیعه این است که عاشورا به صورت ویژه باید در افغانستان تجلیل شود و این روز تعطیل باشد تا مردم به مراسم عزاداری برسند.
ابنا: از دیدگاه شما رویکرد و نگاه رسانه‌های خارجی و داخلی افغانستان به مراسم عزاداری در این کشور چگونه بود؟ چه رسانه‌هایی و با چه اهدافی احیانا به دنبال اختلاف بین مردم افغانستان بودند، چون به ویژه شبکه بی‌بی‌سی گزارش‌های جهت‌دار ارائه می‌داد
- شعری است که می‌گوید: «هر کس برای مقصد خود دلبری کند». رسانه‌ها در افغانستان هم همین طور بودند، هرکس می‌خواست از این آب، ماهی مطلوب خودش را بگیرد؛ مثل بی‌بی‌سی، رادیو آزادی و بعضی از رادیوهای دیگر و رسانه‌ای به نام «افغانستان اینترنشنال». بالاخره اینها مواضع خاصی داشتند، بعضی‌ها هم جنبه‌های مذهبی‌اش را بیشتر می‌دیدند، بعضی‌ها هم بی‌طرفانه قضیه‌ها را بررسی می‌کردند. رسانه‌ها هیچگاه دیدگاه واحدی در موضوعات ندارند، اما بعضی‌ها دنبال اختلاف هستند مثل بی‌بی‌سی.
ابنا: فعالیت‌های مرکز فرهنگی تبیان و حجت‌الاسلام حسینی مزاری را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
- مرکز فرهنگی تبیان در عرصه فعالیت‌های دینی و فرهنگی، شمشیر برهنه است و تاکنون یک بار در زمان جمهوریت و بار دیگر در زمان امارت اسلامی در شهرهای کابل و مزار شریف مورد حمله داعش واقع شدند. آقای مزاری شخصیت فعال، جدّی و ولایی است. ایشان از همکاران سابق ما و عضو مجمع عمومی مجمع جهانی اهل‌بیت(ع) است.
ابنا: بسیار ممنونیم که قبول زحمت کردید.
- من هم از شما تشکر و قدردانی دارم. موفق باشید
ارسال خبر به دیگران
ارسال با پيامک
ارسال با واتس آپ
ارسال از طريق لاين
درود خداوند بر پیروان مکتب اهل بیت.به مولی امیرالمومنین علی صلوات الله علیه من همه شما رو شدیداً دوست دارم.این حسی هست که راجع به محبان اهل بیت دارم.یک برادر عزیز هزاره شیعه در صف نانوایی دیدم بغلش کردم.کیف کردم که این احساس رو دارم