سرداب مقدس، زيرزميني است در سامرَا، كنار مزار امام هادي و امام حسن عسكري(ع) آن سرداب محل زندگي وعبادت امام هادي و امام حسن عسكري و حضرت مهدي(ع) بوده وتمام ديدارها با حضرت مهدي(ع) در زمان پدرش در همين منزل و سرداب انجام مي گرفته است.
به گزارش شيعه آنلاين، خانه امام عسكري (ع) همانند ديگر خانه هاي عراق، شامل غرفه اي براي مردان، غرفه اي براي زنان و سرداب بوده كه سرداب نيز شامل غرفه هايي براي مردان و زنان بوده است ودر تابستان از شدت گرما به اين سرداب پناه مي برده اند. مقدس شمردن آن سرداب از سوي شيعيان موجب شدكه دشمنان اهل بيت، شيعيان را متهم كنند بر اينكه آن ها مي گويند امام زمان در اين سرداب مخفي شده است اما شيعيان از چنين اعتقادي منزه هستند. شيعيان سرداب را به اين دليل مقدس مي شمارندكه محل زندگي ونيايش سه امام معصوم، همچنين محل زندگي حضرت حكيمه خاتون ونرجس خاتون بوده است.
و اما موقعيت كنوني سرداب سامرا: امروزه هركس از هر نقطه شهر سامرا به مركز شهر نگاه كند، دوگنبد با شكوه مي بيندكه يكي از آن ها باكاشي هاي طلايي براق و ديگري باكاشي هاي رنگي زيبائي پوشيده شده است. هر يك از اين گنبدها به ساختمان مستقلي تعلق دارند. گنبد بزرگ طلايي بر بالاي ضريح مطهركه مرقدهاي مقدس امام دهم (ع) و امام يازدهم(ع) در آن جاي دارد، قرارگرفته است. ولي گنبدهاي كوچك بر بالاي ساختمان مسجد جامع شهر ساخته شده است. ساختمان حرم مطهر به شكل مستطيل وساختمان مسجد جامع به صورت مستقل از ساختمان حرم، ولي متصل به صحن حرم است وسرداب غيبت درست در زير ساختمان مسجد قرارگرفته و در طول تاريخ بارها در بنا و بخش هاي مختلف آن تعميرات و تغييراتي انجام شده است.
سرداب غيبت از جمله سرداب هاي عميقي است كه در زير يك لايه سنگي حفر شده و در كل داراي سه قسمت عمده است: يك غرفه شش ضلعي، يك غرفه مستطيل كوچك و يك غرفه به شكل مستطيل بزرگ توضيح بيشتر آنكه غرفه مستطيل بزرگ در ميان مردم به مصلاي مردان و غرفه مستطيل شكل كوچك به مصلاي بانوان، معروف است. اين بخش ها با دو راهرو بلند و طولاني به يكديگر مربوط مي شوند يعني يك راهرو طولاني مصلاي مردان و مصلاي زنان را به هم وصل مي كند و يك راهرو طولاني ديگر بين مصلاي مردان و غرفه شش ضلعي وجود دارد.
همچنين اين بخش هاي سه گانه هر يك از طريق روزنه اي كوچك و طولاني كه از قسمت هاي فوقاني ديوار آغاز شده، تا پايين ترين حد ديوار بيروني مسجد جامع امتداد مي يابد و نور و هوا دريافت مي كند. پلكاني كه راه ورود و خروج سرداب است و به غرفه شش ضلعي منتهي مي شود داراي بيست پله است. ورودي اين پلكان و سرداب در داخل ساختمان مسجد و بر ديواري قرارگرفته كه ورودي نماز خانه نيز در آن واقع است.
طول مصلاي مردان پنج متر وهشتاد سانيمتر و عرض آن سه متر و پنجاه سانتمتر است. در ضمن طول مصلاي زنان چهار متر و شصت سانتي متر و عرض آن سه متر است. طول راهرويي كه مصلاي مردان و زنان را به هم مربوط مي سازد، چهار متر است. طول روزنه اي كه نور غرفه شش ضلعي را تأمين مي كند، حدود شش متر و طول روزنه اي كه نور مصلاي زنان را تأمين مي كند، چهار متر وپنجاه سانتيمتر است. در انتهاي غرفه مستطيل شكل يعني انتهاي همان مصلاي مردان، يك در چوبي كه معروف به باب غيبت است وجود دارد. در پشت اين در اتاق كوچكي قرار داردكه طول آن يك متر وپنجاه سانتيمتر است. اين اتاق به نام محل غيبت شهرت پيدا كرده است كه در حقيقت بخش مكمل غرفه مستطيل شكل بزرگ محسوب مي شود ودر جلوي آن حفاظ مشبكي است كه آن را از بقيه غرفه جدا مي كند. چاه معروف به چاه غيبت هم درگوشه اي از همين اتاق قرار دارد.
اشاره به اين نكته نيز خالي از فايده نيست كه اين سرداب در جهت غربي صحن عسكري(ع) به سمت شمال واقع شده و در طول تاريخ اصلا حات و تعميرات زيادي در آن انجام گرفته است. هميشه در موقع تعمير و ترميم بارگاه عسكريين (ع) در ساختمان سرداب نيز تغييرات و اصلاحاتي به عمل آمده است به عنوان مثال در زمان هاي گذشته از داخل بارگاه عسكريين(ع) ازكنار مرقد حضرت نرجس خاتون به سرداب مي رفتند و اين وضع به همين صورت تا سال 1202ق ادامه داشت و در اين سال احمد خان دنبلي براي سرداب، راهي جداگانه از طرف شمال باز كرد و راه سرداب از طرف روضه عسكريين(ع) را مسدود نمود و صحن سرداب را جداگانه ساخت كه تقريبا از يك فضاي بزرگي به طول 60 متر و عرض 20 متر برخوردار است. بنابراين اگر دركتاب هايي چون مزار شهيد اول، اعمال و دعاهاي مربوط به زيارت اين همه امام دريك مكان ذكر شده است علت آن است كه در زمان سابق راه سرداب نيز از پشت حرم عسكريين(ع) در يك ساختمان بوده است، لذا پس از زيارت عسكريين(ع) بلافاصله زيارت امام زمان(ع) و سپس زيارت حضرت نرجس خاتون ذكر شده است.
در هر حال اين سرداب در طول تاريخ به اندازه اي مورد توجه مردم بوده است كه در آن آثار ارزشمندي از منبتكاري و كاشي كاري و ساير هنرهاي معماري به كار رفته است. از جمله اين اشياء درِ چوبي نفيسي است كه از دوران خلافت عباسيان به جاي مانده است و از ويژگي هاي هنري وتاريخي ارزشمندي برخوردار است.
خدا قوت الله يار تان دست خدمت گزاران اهل بيت(عليهم السلام) را از همين راه دور مي بوسم.
