يكي از اذكار مهمي كه انسان را به خدا نزديك مي كند و در مسير حق ثابت قدم نگاه مي دارد، صلوات بر پيامبر اكرم و آل اوست.

درود و صلوات بر پيامبر صلي الله عليه و آله موجب علوّ درجات و ثواب براي فرستندگان آن خواهد بود و ديگر اين كه فرستادن صلوات سبب مي شود نام و ياد پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله براي هميشه زنده و جاويد بماند. به همين دليل آفريدگار عالم هستي و تمام فرشتگاني كه تدبير اين جهان به فرمان حضرت حق بر عهده آنها گذارده شده است، بر او درود مي فرستند. اكنون كه چنين است تمام انسان ها بايد با اين پيام جهان هستي هماهنگ شوند و بر او درود بفرستند:

«اِنَّ اللهَ وَ ملائكَتَهُ يُصَلُّونَ علي النّبيَّ يا ايّها الّذين آمنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَ سَلَّمُوا تسليماً» (1)؛
خدا و فرشتگان بر پيامبر درود مي فرستند؛ اي كساني كه ايمان آورده ايد، بر او درود فرستيد و سلام گوييد و كاملاً تسليم (فرمان او) باشيد.»
پيامبر صلي الله عليه و آله جواب دادند: جبرئيل عليه السلام به من گفت: اگر شخصي بر من صلوات بفرستد و پس از آن بر اهل بيت من نيز صلوات فرستد، درهاي آسمان براي او گشوده شده و فرشتگان هفتاد صلوات براي او مي فرستند و اين عمل باعث ريختن گناهان مي شود. آنگاه همانگونه كه برگ از درخت مي ريزد، گناهان نيز از او مي ريزند و خداوند متعال مي فرمايد: خواسته تو را اجابت نمودم و كامروا و سعادتمند هستي. آنگاه خطاب به فرشتگان مي فرمايد: فرشتگانم! شما هفتاد صلوات بر او مي فرستيد و من هفتصد صلوات. پيامبر اضافه كرد: اما هنگامي كه بر من صلوات مي فرستد، پس از آن بر اهل بيتم صلوات نفرستد، بين آن صلوات و آسمان، هفتاد حجاب است

درباره كيفيت صلوات بر پيامبر صلي الله عليه و آله، در روايات بي شماري كه از طرق اهل سنت و اهل بيت عليهم السلام رسيده، صريحاً آمده است كه «آل محمد» را به هنگام صلوات بر «محمد» بايد افزود در غير اين صورت صلوات، ابتر و ناتمام خواهد بود. پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمودند: بر من درود ناقص نفرستيد. گفتند: اي رسول خدا! درود ناقص چيست؟ حضرت فرمودند: اين كه بگوييد: اللّهُمَّ صَلّ علي محمّدٍ.

بلكه بگوييد: اللّهُمَّ صَلّ علي محمّدٍ وَ آلِ محمّدٍ.

پيامبر صلي الله عليه و آله، گوهر گران قدر در عالم آفرينش است و اگر به لطف الهي در دسترس انسان ها قرار گرفته، نبايد ارزانش بشمارند و ارج و مقام او را در پيشگاه پروردگار و نزد فرشتگان فراموش كنند. او انساني است كه از ميان انسان ها برخاسته، ولي نه يك انسان عادي، بلكه انساني كه يك جهان در وجودش خلاصه شده است.(2)

ابوحمزه ثمالي از يكي از ياران پيامبر صلي الله عليه و آله به نام "كعب ابن عجوه" چنين نقل مي كند:

هنگامي كه آيه 56 سوره احزاب نازل شد، عرض كرديم "يا رسول الله! سلام بر تو را مي دانيم، ولي صلوات بر تو چگونه است؟" فرمود، بگوييد:

«خدايا! صلوات و بركات خود را بر محمد و آل محمد قرار بده همچنان كه بر ابراهيم و آل ابراهيم(ع) قرار دادي. همانا تو ستوده و بخشنده اي و بر محمد صلي الله عليه و آله و آل محمد عليهم السلام بركت ببخش چنان كه بر ابراهيم عليه السلام و آل ابراهيم بخشيدي كه تو ستوده و بزرگواري.» (3)

رسول خدا فرمودند: «اِنَّ اوليَ النّاسَ بي يَوْمَ القيامةِ أَكْثَرُهُمْ عَليَّ صَلاةً»؛ سزاوارترين مردم در روز قيامت به من آن كسي است كه بيشتر بر من درود فرستد.»

درباره كيفيت صلوات بر پيامبر صلي الله عليه و آله، در روايات بي شماري كه از طرق اهل سنت و اهل بيت عليهم السلام رسيده، صريحاً آمده است كه «آل محمد» را به هنگام صلوات بر «محمد» بايد افزود در غير اين صورت صلوات ابتر و ناتمام خواهد بود. پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمودند: بر من درود ناقص نفرستيد. گفتند: اي رسول خدا! درود ناقص چيست؟ حضرت فرمودند: اين كه بگوييد: اللّهُمَّ صَلّ علي محمّدٍ.

بلكه بگوييد: اللّهُمَّ صَلَّ علي محمّدٍ وَ آلِ محمّدٍ.(4)

امام صادق عليه السلام نقل مي كند كه روزي رسول خدا صلي الله عليه و آله از اميرالمؤمنين عليه السلام پرسيدند: آيا نمي خواهي مژده اي به تو بدهم؟ آن حضرت جواب داد: چرا، پدر و مادرم فداي تو كه هميشه مژده دهنده به همه خيرها هستي. پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: چند لحظه پيش جبرئيل عليه السلام چيز عجيبي به من گفت: اميرالمؤمنين عليه السلام پرسيد: چه گفت: اي رسول خدا!،

پيامبر صلي الله عليه و آله جواب دادند: جبرئيل عليه السلام به من گفت: اگر شخصي بر من صلوات بفرستد و پس از آن بر اهل بيت من نيز صلوات فرستد، درهاي آسمان براي او گشوده شده و فرشتگان هفتاد صلوات براي او مي فرستند و اين عمل باعث ريختن گناهان مي شود. آنگاه همانگونه كه برگ از درخت مي ريزد، گناهان نيز از او مي ريزند و خداوند متعال مي فرمايد: خواسته تو را اجابت نمودم و كامروا و سعادتمند هستي. آنگاه خطاب به فرشتگان مي فرمايد: فرشتگانم! شما هفتاد صلوات بر او مي فرستيد و من هفتصد صلوات. پيامبر اضافه كرد: اما هنگامي كه بر من صلوات مي فرستد، پس از آن بر اهل بيتم صلوات نفرستد، بين آن صلوات و آسمان، هفتاد حجاب است

و خداي بزرگ مي فرمايد:

خواسته تو را نپذيرفتم و سعادتمند و كامروا نگشتي. فرشتگانم! دعاي او را بالا نبريد مگر زماني كه عترت پيامبر صلي الله عليه و آله را به صلوات بر پيامبر ملحق سازد و همچنان اين دعا بالا نمي رود تا زماني كه عترت من در صلوات به من ملحق شوند.(5)

همچنين در روايات سخت تأكيد شده است كه در هر روز جمعه بر محمد و اهل بيت او هزار مرتبه صلوات بفرستيد و در روزهاي ديگر صد مرتبه و نيز امام محمد باقر عليه السلام فرمود: هيچ عبادتي در روز جمعه نزد من محبوب تر از صلوات بر محمد و آل محمد عليهم السلام نيست.

«اِنَّ اللهَ وَ ملائكَتَهُ يُصَلُّونَ علي النّبيَّ يا ايّها الّذين آمنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَ سَلَّمُوا تسليماً» (1)؛ خدا و فرشتگان بر پيامبر درود مي فرستند؛ اي كساني كه ايمان آورده ايد، بر او درود فرستيد و سلام گوييد و كاملاً تسليم (فرمان او) باشيد.»

صلوات بر پيامبر صلي الله عليه و آله محدوديت زماني و مكاني ندارد اما در احاديث و روايات تأكيد شده است كه مناسب ترين زمان براي درود و صلوات بر پيامبر صلي الله عليه و آله روز جمعه و شب جمعه است. پيامبر صلي الله عليه و آله فرمودند:

«اذا كانَ يَوْمُ الجُمُعَةِ وَ لَيْلَةُ الجُمُعَةِ فَاَكْثِروُا الصَّلاةَ عَليَّ»(6)؛ چون روز جمعه و شب جمعه شود، بسيار بر من صلوات و درود بفرستيد.

همچنين در روايات سخت تأكيد شده است كه در هر روز جمعه بر محمد و اهل بيت او هزار مرتبه صلوات بفرستيد و در روزهاي ديگر صد مرتبه(7) و نيز امام محمد باقر عليه السلام فرمود:

«ما مِنْ شَي ءٍ يُعْبَدُ اللهُ بِهِ يَوْمَ الجُمُعَةِ اَحَبُّ اِليَّ مِنَ الصّلاةِ عَلي مُحمّدٍ وَ آلِ محمّدٍ»(8)؛

هيچ عبادتي در روز جمعه نزد من محبوب تر از صلوات بر محمد و آل محمد عليهم السلام نيست.

همچنين در احاديث و روايات تأكيد شده است كه در تمام مكان ها (جز موارد محدود) زبان مي تواند به ذكر صلوات مشغول باشد. باز پيامبر صلي الله عليه و آله در اين زمينه فرموده اند:

«حيثُما كُنْتُمْ فَصَلُّوا عَليَّ فَاِنَّ صلاتَكُمْ تَبْلُغُني»(9)؛ هر كجا باشيد بر من صلوات بفرستيد؛ زيرا صلوات شما در هر مكاني به من مي رسد.

همچنين در روايات سخت تأكيد شده است كه در هر روز جمعه بر محمد و اهل بيت او هزار مرتبه صلوات بفرستيد و در روزهاي ديگر صد مرتبه و نيز امام محمد باقر عليه السلام فرمود: هيچ عبادتي در روز جمعه نزد من محبوب تر از صلوات بر محمد و آل محمد عليهم السلام نيست.

1. در هر مكاني كه نام پيامبر صلي الله عليه و آله ذكر شود.

2. در ابتداي هر كلامي كه داراي قدر و ارزش است؛ مثل خطبه ها، سخنراني ها و ... كه بهتر است با صلوات آغاز شود.

3. در ابتدا و انتهاي وضو.

4. هنگام ورود يا عبور از كنار مسجد.

5. در تعقيب نمازها، مخصوصاً نمازهاي صبح و مغرب.

6. قبل و بعد از دعا.

7. در خطبه هاي نماز جمعه، عيدين و روز عيد غدير.

8. در هر شبانه روز.

9. در ماه مبارك رجب، مخصوصاً روز عيد مبعث.

10. در ماه هاي شعبان و رمضان.

11. هنگام بوييدن گل و ريحان.

12. بعد از عطسه كردن خود يا ديگري.

13. هنگام ذكر و به يادآوردن نام خداوند.

14. هنگام اراده سفر.

15. هنگام سوارشدن بر مركب.

16. هنگام طي مسيري كه به صورت سرازيري است.

17. بعد از گفتن «اللّهم لبيك» در احرام حج.

18. هنگام داخل شدن در مسجدالحرام.

19. هنگام استلام حجر اسماعيل.

20. هنگام انجام طواف و سعي بين صفا و مروه.

21. هنگام وداع در ميان ركن و باب در روز عرفه.

22. هنگام وقوف در مشعر.

23. هنگام ذكر و به يادآوردن نام خداوند متعال.

24. هنگام ذبح قرباني و بريدن سر حيوانات.

25. هنگام طي مسافت راه مدينه.

26. هنگام مشاهده مدينه منوّره و حرم رسول خدا صلي الله عليه و آله.

27. هنگام توجه به قبر مقدس رسول خدا در بين قبر و منبر.

28. در ابتداي درس حديث.

29. در ابتداي موعظه، هدايت و راهنمايي ديگران.

30. هنگام برخاستن از مجلس.

31. هنگام مصافحه با برادر مسلمان.

هيچ عبادتي در روز جمعه نزد من محبوب تر از صلوات بر محمد و آل محمد عليهم السلام نيست.


پي نوشت ها:

1- احزاب، 56.
2- تفسير نمونه، ج 17، ص 418.
3- آثار الصادقين، آية الله احسان بخش، ج 11، ص 210.
4- نقل روايت از مرحوم فيض الإسلام در ترجمه صحيفه سجاديه.
5- ثواب الاعمال، شيخ صدوق، ص 377.
6- آثارالصادقين، ج 11، ص 211.
7- اصول كافي، كليني، ج 3، ص 416.
8- همان، ص 213.
9- كنزالعمال، ج 1، ص 489.