درس خارج فقه آیت الله حسینی قزوینی (دام عزه) – سال بیست و یکم

 (جلسه اول 24 06 1403)

موضوع: ادله ولایت فقیه و شئونات ولی فقیه

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِه‏ مُحَمَّد وَ عَجِّلْ فَرَجَهُم‏ أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيم‏، بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ وَبِهِ نَسْتَعين وَهُوَ خَيرُ نَاصِرٍ وَ مُعِينْ الْحَمْدُلِلَّه ‏وَ الصَّلَاةِ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ وَعلَیٰ آلِهِ آل الله لَا سِيَّمَا علَیٰ مَوْلانَا بَقِيَّةَ اللَّه‏ وَ الّلعنُ الدّائمُ‏ علَیٰ أَعْدائِهِمْ أعداءَ الله إلىٰ يَوم لِقَاءَ اللّه‏ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذي هَدانا لِهذا وَ ما كُنَّا لِنَهْتَدِيَ لَوْ لا أَنْ هَدانَا اللَّه. وَ أُفَوِّضُ أَمْري إِلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بَصيرٌ بِالْعِباد حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَكيل‏ نِعْمَ الْمَوْلى‏ وَ نِعْمَ النَّصير

...عزیزان اگر بتوانند سوالات را یاداشت کنند به ما بدهند تا بر طبق اولویت سوال ها را جواب بدهیم بهتر است و چه بسا همین سوال و جواب ها بعضا مطالب مهم تر از درس باشد. چه بسا یک شبهه ای در ذهن یک عزیزی است جایی هم نیست که مطرح کند.

ما خودمان هم در آن اوایل طلبگی مان گاهی شبهاتی به ذهن ما می آمد و به دنبال سوال از بزرگان و پاسخ کامل بودیم. یکی از مشکلاتی که در اوایل طلبگی داشتیم همین بود، لذا خیلی دوست داریم به سوالات پاسخ داده شود.

پرسش:

استاد! در مورد دهه محسنیه نظرتان چه است؟

پاسخ:

در این موضوع اولا ما به همه آقایان احترام می گذاریم، یک بزرگواری فرموده است محسنیه خلاف است و درست نیست. یک بزرگواری هم خلاف آن را گفته است.

البته نظر هر بزرگواری برای مقلدینش محترم است نظرشان برای ما هم محترم است. ولی آن چه که محرز است و تقریبا می شود گفت قطعی است اصلا قضیه محسنیه در اوایل رحلت پیامبر نیست.

صدیقه طاهره در قضیه محسنیه، پهلوی مقدس شان شکست، سینه شان مجروج شد. حتی در بعضی از روایات دارد که بخشی از کمرشان آسیب دید وقتی برای کمک به حضرت امیر (سلام الله علیه) به طرف مسجد می رفتند خون جاری بود. قرائنی هم برای این مطلب است.

بعضی اقایان مثل آقای دکتر جباری معتقد است که سقط حضرت محسن و شکستن پهلوی حضرت زهرا (سلام الله علیها) پنجاه روز بعد از رحلت نبی مکرم در هجوم سوم بوده است.

قرائن هم این را تأیید می کند، رفتن صدیقه طاهره به قبرستان احد در کنار قبور شهدا، آن جا عزاداری کردن، گریه کردن، زیارت کردن با این مشکلی که برای حضرت به وجود می آید مثل سقط جنین و شکسته شدن پهلو همخوانی ندارد و معقول نیست.

مرحوم مجلسی اول قاطعانه می گوید قضیه هجومی که منجر به شهادت حضرت محسن و شکسته شدن پهلوی حضرت زهرا (سلام الله علیها) شد سه روز یا چهار روز قبل از شهادت حضرت زهرا (سلام الله علیها) بوده است.

یعنی روز آخر جمادی الاولی یا اول جمادی الثانیه بوده است این را قاطعانه می گوید. مرحوم مجلسی چه اول و چه دوم این ها یک عمری در مسائل تاریخی کار کردند.

اگر بعضی از مراجع بزرگوار روی فقه و اصول کار کردند ولی این بزرگواران غیر از فقه و اصول در رشته های دیگر هم سرآمد تاریخ شیعه هستند نه فقط سرآمد عصر خودشان.

از آن طرف هم به قول یکی از این بزرگواران ما دهه ای فاطمیه، دهه ای محسنیه، دهه ای صادیقیه و دهه ای باقریه و دهه ای عاشورا بگیریم این ها باعث می شود که شیعه یک ملت عزادار و غمگین همیشه معرفی بشود و حال آن که این طور نیست.

« شيعتنا جزء منا ، خلقوا من فضل طينتنا »

الطوسي، محمد بن الحسن (متوفاى460هـ)، الأمالي، ص299، تحقيق: قسم الدراسات الاسلامية - مؤسسة البعثة، ناشر: دار الثقافة ـ قم ، الطبعة: الأولى، 1414هـ

« يَفْرَحُونَ لِفَرَحِنَا وَ يَحْزَنُونَ لِحُزْنِنَا »

الخصال؛ ابن بابويه، محمد بن على، محقق/ مصحح: غفارى، على اكبر، ناشر: جامعه مدرسين، ج2، ص635

لذا الان با توجه به جو حاکم در جهان، تبلیغاتی که دشمن دارد فرضا اگر صحت هم داشته باشد این ها از نظر عقلی و از نظر خود قرآن صحیح نیست.

آیه شریفه ای که در سوره بقره است:

(يا أَيهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَقُولُوا رَاعِنَا وَقُولُوا انْظُرْنَا وَاسْمَعُوا وَلِلْكَافِرِينَ عَذَابٌ أَلِيمٌ)

اي کساني که ايمان آورده‏ايد نگوييد راعنا و بگوييد انظرنا و [اين توصيه را] بشنويد و [گر نه] کافران را عذابي دردناک است

سوره بقره (2): آیه 104

یهودی ها گفتند راعنا، که راعنا هم به معنای رعایت است و هم به معنای چراندن است. بعد چون این واژه مورد سوء استفاده قرار می گرفت، قرآن نهی کرد: (لَا تَقُولُوا رَاعِنَا وَقُولُوا انْظُرْنَا).

این را ما باید در تمام مسائل دینی رعایت کنیم یک اصل مسلم و یک سنت ثابت الهی است، اگر در یک جا می بینیم از واژه مقدس و برنامه مقدس دشمن دارد سوء استفاده می کند همان (لَا تَقُولُوا رَاعِنَا وَقُولُوا انْظُرْنَا) را باید مورد توجه قرار دهیم.

پرسش:

استاد! وقتی که ما دهه ی فاطمیه می گیریم چه نیاز است که دهه ی محسنیه داشته باشیم اتفاقات و قضایا در دهه ی فاطمیه ذکر می شود.

پاسخ:

بله، عرض کردم بعضی از بزرگواران، در ضمن این که من به این دوستان احترام می گذارم تصور می کنند که دنیا فقط قم و اطراف قم یا فقط ایران است. امروز بحث تشیع دیگر منحصر در ایران نیست شما وقتی یک حرفی می زنید بیست و چهار ساعت نشده آن طرف دنیا به گوش همه می رسد، هم به گوش شیعه می رسد و هم به گوش سنی می رسد به این توجه ندارند، لذا باید رعایت کنیم!

آغاز بحث...

أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيم‏، بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ. من اولا سرفصل های درسی امسال را خدمت تان عرض می کنم.

ما از این چهار – پنج ماهی که در تعطیلات بودیم خیلی نتوانستیم استفاده کنیم ولی تا آن اندازه ای که توانستیم روی موضوعات کار کردیم و حدود دویست و سی تا دویست و چهل کتاب که در ولایت فقیه نوشته شده را تورقی کردیم پایین بالا کردیم.

این بزرگواران زحمت زیاد کشیده اند و خوب هم زحمت کشیده اند ولی یکی از موضوعاتی که ما دیدیم جایش خالی است هیچ کس به آن نپرداخته یا جزئی به آن پرداخته است در رابطه با پاسخ به شبهات ولایت فقیه است که دشمن بویژه وهابی ها روی آن کار کردند.

حدود ده – دوازده جلد کتاب مستقل تقریبا در رد ولایت فقیه نوشته شده است چه از خودی ها، مثل کدیور. البته این ها خیلی زیاد ارزش این که انسان بخواهد جواب هم بدهد ندارد، این ها سواد آن چنانی ندارند و هجمه هایشان خیلی تند نیست.

اما بعضی از وهابی ها هجمه ها و بی ادبی هایشان خیلی سنگین است مثلا محمد مال الله کتابی دارد به نام «نقد ولایت فقیه». واقعا بی حیایی را از حد گذرانده است. دیگر فقط نسبت به حضرت امام فحش زن و بچه نداده است. غیر از فحش زن و بچه هر توهینی را نثار کرده است!

این مطالب در فضای مجازی منتشر شده، جوان های ما می بینند، جوان های داخل هم اگر نبینند خارج می بینند. بعضی از معاندین می آیند این ها را در شبکه های معاند مطرح می کنند.

یا کتابی که احمد الکاتب خبیث نوشته است . ایشان کتابی نوشت تحت عنوان «تطوّر الفكر السیاسي الشيعي من الشوری إلی ولایة الفقیه» البته جواب هایی هم به آن داده شده است؛ ولی من جواب ها را هم دیدم از خیلی از این جواب ها من خودم قانع نشدم.

بعضی از جواب ها یک مقدار علمی است باید یک نفر را ضمیمه ی کتاب کنند تا جواب های علمی را توضیح بدهد!

احمد الکاتب به این اکتفا نکرد جدیدا کتابی تحت عنوان «الامام المهدي حقیقة تاریخیه أم فرضیة فلسفیة» نوشته است.

در این جا باز ایشان بحث ولایت فقیه را در ابتدا مطرح کرده و الان در شبکه کلمه تقریبا نزدیک پنج – شش ماه است هر هفته بخش هایی از این کتاب را می آورند می خوانند و علیه شیعه هرچه از دهن شان در می آید می گویند.

یا کتابی را شفیق شقیر تحت عنوان «نظریة الولایة الفقیه و تداعیاتها فی الفکر السیاسي الایرانی» نوشته است.

به نظر بنده کتاب احمد الکاتب و کتاب محمد مال الله دارای شبهاتی است . در ضمن این که ما کار اثباتی می کنیم باید در کنارش به این شبهات هم جواب داده بشود.

الان شبهات در فضای مجازی منتشر است و همه به این ها دسترسی دارند لذا نظرم بر این است اول کتاب احمد الکاتب و کل کتاب محمد مال الله یک مقداری رویش کار بشود.

 «نقد ولایت فقیه - محمد مال الله»، ایشان نسبت به امام (رضوان الله تعالی علیه) مثل این که یک عقده ی خاصی دارد.

کتاب هایش «الخمینی والتصوف»؛ «الخمینی والامامة» ؛ «مفتریات الخمینی علی الصحابه والرد علیها...» است. می گوید یکی از اساسی ترین کارهای اسرائیل کمک های نظامی و اسلحه به جمهوری اسلامی بوده است!!

باز از تعابیر زشتی که ایشان مطرح می کند «جهل الخمینی و احوال روات دینه» احوال راویان دینش را هم مطرح می کند.

 «بان الخمینی فی علم الجرح والتعدیل کحاطب لیل» واژه «حاطب لیل» بدترین توهینی است که می کنند یک آدم بی سوادی است که شبانه می رود میوه جمع کند به جایش آشغال جمع می کند صبح می بیند هرچه جمع کرده آشغال است. «کحاطب اللیل مثالان علی جهل الخمینی بعلم الجرح والتعدیل»

به نظر من اگر یک طلبه ای پایه 6 را داشته باشد این کتاب را بخواند مسخره می کند؛ یعنی واقعا این قدر حرف هایش در قسمت های مختلف بی اساس است.

ما این ها را مفصل مرور می کنیم.

از جمله علی ابن ابی حمزه بطائنی و... امام در خیلی از جاها اصلا به روایت ایشان عمل نمی کند، آقای خویی و این ها هم عمل نمی کنند ما کاری به این نداریم ولی یک تعابیر خیلی بد به کار می برد. «نماذج من اکاذیب روات دین الخمینی»

عرض کردم ایشان ولایت فقیه را نمی خواهد رد کند فقط دنبال این است که نسبت به امام جسارت کند.

البته این خیلی در فضای مجازی مورد پذیرش واقع نشد ولی کتاب «الامام المهدی حقیقة تاریخیة ام فرضیة فلسفیه» و کتاب «تطور الفكر السیاسي الشيعي من الشوری إلی ولایة الفقیه» در فضای مجازی بیشتر انتشار پیدا کرده است.

می گوید فقها یا امام (رضوان الله تعالی علیه) که خودشان را به عنوان نائب حضرت مهدی قرار می دهند اصلا مهدی وجود خارجی ندارد این یک فرضیه فلسفی است که در تاریخ بوده است ما هیچ دلیلی که در تاریخ ثبت شده باشد که وجود حضرت مهدی (ارواحنا لتراب مقدمه الفداء) را ثابت کند نداریم.

الان ایشان هر هفته در چند شبکه حضور فیزیکی و بحث دارد.

لذا اگر خدای عالم امسال توفیق مان بدهد و دوستان هم یک مقدار خوب کمک کنند بتوانیم بحث ولایت فقیه را با نگاه پاسخ به شبهات ولایت فقیه جلو ببریم خیلی خوب است.

من چند تا موضوع را این جا یاداشت کردم که در رابطه با ولایت فقیه ما در نظر داشته باشیم.

اول سیر تاریخی ولایت فقیه که خیلی مهم است.

 مرحله اول قبل از شیخ طوسی و قبل از شیخ مفید تا محقق کرکی؛

مرحله دوم از محقق کرکی تا محقق نراقی (رضوان الله تعالی علیه)؛

مرحله سوم قاعده مندی نظریه ولایت فقیه از زمان محقق نراقی تا محقق نائینی؛

مرحله چهارم دوره مشروطیت و ولایت فقیه از محقق نائینی تا امام (رضوان الله تعالی علیه)؛

مرحله پنجم بعد از انقلاب و درخشش ولایت فقیه در میدان عمل.

پرسش:

مرحله اول تقریبا بعد از غیبت است.

پاسخ:

تقریبا قدیمین در زمان غیبت صغری بودند این دو تا بزرگوار ابن جنید اسکافی و ابن ابی عقیل.

 برخی بزرگان می گویند: هر دو اول سنی بودند بعد مستبصر شدند و آن روحیه ی سنی بودن شان هم در آرای فقهی شان اثر گذاشته است.

ما از این دو تا فقیه مقدم تر در تاریخ شیعه نداریم. و آراء فقهی شان را هم عمدتا شیخ مفید و سید مرتضی (رحمة الله علیهما) آورده اند و بعد هم در کتاب های علامه حلی و مرحوم محقق آمده است.

 

پرسش:

آیا در زمان ائمه بحث ولایت فقیه مطرح بوده است، کسانی را به عنوان ولی فقیه معرفی می کردند؟

پاسخ:

زمان ائمه با زمان ما خیلی فرق دارد. در زمان ائمه بحث وکالت مطرح بوده است و اختیارات که برای بعضی از وکلا می دهند برای حل و فصل اختلافات و قضاوت بوده است. ولایت فقیه به صورت مطلق ما از بزرگان قبل از امام ندیدیم به این تفصیل نقل کرده باشند.

حتی مرحوم نائینی ما عبارتش را می خوانیم یا مرحوم نراقی (رضوان الله تعالی علیه) این ها ولایت مطلقه فقیه را آنطور که مرحوم امام معتقد است مطرح نکرده اند. مرحوم امام معتقد است تمام اختیارات معصوم را جز موارد استثنا شده مواردی که مرتبط با عصمت است همه را فقیه دارد.

ادله ای هم که آقایان می آورند این ادله را هم ان شاء الله بحث می کنیم.

پرسش:

 مرحوم آیت الله بروجردی که شاگرد مرحوم آخوند است ایشان هم نظرشان این است.

پاسخ:

بنده کسی را ندیدم که مثل مرحوم امام در کتاب البیع یا در کتاب حکومت اسلامی شان بحث کرده باشد. خیلی دنبال این بودم که ببینم قبل از امام به این وسعت در ولایت مطلقه کسی بحث مطرح کرده است یا نه، من ندیدم. اصلا من واژه ولایت مطلقه را نتوانستم پیدا کنم.

دوستان ان شاءالله اگر در مطالعات شان دسترسی پیدا کردند به ما خبر بدهند.

این یک بحث که ما باید در نظر داشته باشیم تا این سیر تاریخی ولایت فقیه در دست مان باشد. از طرفی دیگر در این پنج دوره که عرض کردیم دوره آغاز اجتهاد از قدیمین تا محقق کرکی ان شاء الله یک مقداری بحث بشود.

مقام و شئونات فقیه که فقیه چه اختیاراتی دارد و چه شئوناتی دارد این ها را ما قبل از شیخ مفید نداریم از قدیمین هم در رابطه با اختیارات فقیه یا ولی فقیه باشد چیزی در دست ما نیست جز این که بحث قضا، قضاوت و اجرای قضاوت و افتاء را آورده اند. حتی بحث اجرای حدود را عموما فقهای ما مطرح نکرده اند یا به خاطر بحث تقیه از حاکمان عصرشان بوده و یا به دلائل دیگری بوده است.

بعد بحث مقام و شئونات فقیه است که باید روی آن بحث بشود. بعد نگرش ها در مورد ولایت مطلقه، ادله ولایت مطلقه، استدلال به روایات برای ادله ولایت مطلقه، استدلال به اجماع، استدلال به ولایت یا حسبیه که این خیلی مهم است.

به نظر بنده یکی از مباحثی که معمولا در بحث ولایت فقیه مغفول واقع شده امور حسبیه است. غالبا در ادله ولایت فقیه به روایت و ادله عقلی پرداخته اند. امر حسبیه را تعریف می کنند به اموری که خدای عالم راضی به ترکش نیست و کسی را هم متصدی قرار نداده است. بحث اجرای حدود است، قتل است، جرح و امثال این ها است، یقین داریم نظر شارع مقدس تشکیل حکومت است، اجرای عدالت است و جلوگیری از ظلم و تنبیه ظالم است. این ها از مسائلی است که قطعا خدا راضی است ولی متصدی برای آن هم قرار نداده است.

از این طرف فقیه متصدی من لا تصدی له است، فقهای ما روی این زمینه خوب کار کرده اند. غیر از ادله عقلی به این بحث ادله حسبیه نیز باید پرداخته شود.

روایات را که آقایان هرچه آوردند خودشان نقد کردند امام روایات را می آورد نقد می کند، آقایان دیگر روایات را می آورند و نقد می کنند.

من توصیه می کنم کتابی که شهید صدر اواخر عمرشان به نام «ماوراء الفقه» نوشتند و خیلی کتاب زیبایی است را مطالعه بلکه مباحثه کنید. یک نکات نو و جدیدی دارد و یک نگاه جدیدی در فقه باز می کند.

بعد در بحث ولایت فقیه ابتدا گستره اختیارات فقیه را مطرح می کند که شما در هیچ کتابی نمی بینید -این را قاطعانه دارم عرض می کنم.-

 حالا بعد از ایشان بعضی از آقایان ذکر کرده اند بدون این که مصدری را ذکر کنند ولی قبل از شهید صدر که شئونات ولی فقیه را این طور طبقه بندی و دسته بندی کرده باشد بنده ندیدم.

ادله ای هم که آورده اند؛ بعضی از آقایان ده – یازده تا دلیل روایی می آورند ایشان همه اش را رد می کند و روی بحث ادله عقلی و امور حسبیه تکیه می کند.

پرسش:

آیا رد ادله روایی بر اساس سند است؟

پاسخ:

بله سند است. حتی بعضی از مراجع معاصر ما هم وقتی می آورند همه را رد می کنند.

 ولی یک نکته ای که مغفول عنه قرار گرفته -این را عزیزان خوب دقت داشته باشند- ما در مبانی فقهی مان اگر در یک موضوعی سه تا روایت ضعیف داشته باشیم مستفیض می شود.

آیت الله خویی که می آیند همه روایت ها را یکی یکی غربال می کنند و کنار می گذارند خودشان در ابواب مختلف می گویند:

« ورد في الأخبار الكثيرة البالغة حدّ الاستفاضة، بل يمكن دعوى القطع بصدور بعضها عن الأئمة ( عليهم السلام ) فلا مجال للمناقشة فيها بحسب السند»

التنقيح في شرح العروة الوثقى؛ تقرير لأبحاث الأستاد الأعظم سماحة آية الله العظمى السيد أبو القاسم الموسوي الخويي قدس سره؛ الطهارة؛ تأليف: سماحة آية الله الشيخ علي الغروي؛ مؤسسة إحياء آثار الأمام الخويي، الطبعة الثانية، تاريخ الطبع: 1426 ه‍، 2005 م، ج 3، ص 83

 

ما ده تا روایت داریم، یا آقای شهید صدر یازده تا روایت آورده است آیا یازده تا روایت مستفیض نمی شود؟!

در اینجا آن مبانی که آقایان در فقه داشتند فراموش شده است. ان شاء الله وقتی به روایات رسیدیم بحث خواهیم کرد. با این که روایات عمدتا ضعیف است ما یک روایت صحیحی که چنگ به دل بزند نداریم ولی با توجه به مستفیض بودن روایات مربوط به ولایت فقیه، ولایت فقیه مقید -و نه ولایت فقیه مطلق- را از روایات می شود استفاده کرد.

والسلام علیکم ورحمة الله و برکاته