مي دانيم كه بسياري از اهل تسنن وقتي كه نام علي (عليه السلام) را مي برند به جاي (عليه السلام) مي گويند :
«كرم الهه وجهه؛ خداوند مقامش را ارجمند كند.»
در حالي كه در مورد ساير صحابه رسول خدا(صلي الله عليه و آله) مي گويند:
«رضي الله عنه؛ خدا از او راضي شود.»
زيرا خود آن ها معتقدند كه امام علي(عليه السلام) گناهي نكرده است تا درباره اش «رضي الله عنه» گفته شود،
بلكه بايد درباره علي(عليه السلام) گفت:
«خدا بر مقامش بيافزايد»
اينك اين سؤال پيش مي آيد كه چرا با ذكر نام علي(عليه السلام) جمله «عليه السلام» نمي گويند؟
براي پاسخ به اين سؤال به مناظره زير توجه كنيد:
دكتر تيجاني، در مسير خود از قاهره به عراق، در ميان كشتي، دوستي دانشمند پيدا كرد به نام «استاد منعم» كه از استادان دانشگاه و دانشمندان شيعه از اهالي عراق بود.
آن دو در كشتي با هم گفت و گو مي كردند. و سپس در عراق به گفت و گو و مناظرات خود ادامه دادند.
يكي از مناظرات اين بود كه روزي در خانه «استاد منعم» در بغداد، چنين مناظره شد:
دكتر سماوي:
شما شيعيان مقام علي (عليه السلام) را به قدري بالا مي بريد كه او را در رديف پيامبر اسلام (صلي الله عليه و آله) قرار مي دهيد،
يرا بعد از نام او به جاي «كرم الله وجهه» و... جمله «عليه السلام» يا «عليه الصلاة و السلام» مي گوييد،
با اينكه سلام و صلوات مخصوص پيامبر(صلي الله عليه و آله) است. چنان كه در قرآن مي خوانيم:
«إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَي النَّبِيِّ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا؛
همانا خداوند و فرشتگان بر پيامبر درود مي فرستند. اي كساني كه ايمان آورده ايد بر او درود بفرستيد و سلام دهيد و تسليم فرمانش باشيد.»
استاد منعم:
آري، دست گفتي! ما هنگامي كه نام اميرمؤمنان علي(عليه السلام) و ساير امامان معصوم(عليهم السلام) را مي بريم، «عليه السلام) مي گوييم،
«كرم الهه وجهه؛ خداوند مقامش را ارجمند كند.»
در حالي كه در مورد ساير صحابه رسول خدا(صلي الله عليه و آله) مي گويند:
«رضي الله عنه؛ خدا از او راضي شود.»
زيرا خود آن ها معتقدند كه امام علي(عليه السلام) گناهي نكرده است تا درباره اش «رضي الله عنه» گفته شود،
بلكه بايد درباره علي(عليه السلام) گفت:
«خدا بر مقامش بيافزايد»
اينك اين سؤال پيش مي آيد كه چرا با ذكر نام علي(عليه السلام) جمله «عليه السلام» نمي گويند؟
براي پاسخ به اين سؤال به مناظره زير توجه كنيد:
دكتر تيجاني، در مسير خود از قاهره به عراق، در ميان كشتي، دوستي دانشمند پيدا كرد به نام «استاد منعم» كه از استادان دانشگاه و دانشمندان شيعه از اهالي عراق بود.
آن دو در كشتي با هم گفت و گو مي كردند. و سپس در عراق به گفت و گو و مناظرات خود ادامه دادند.
يكي از مناظرات اين بود كه روزي در خانه «استاد منعم» در بغداد، چنين مناظره شد:
دكتر سماوي:
شما شيعيان مقام علي (عليه السلام) را به قدري بالا مي بريد كه او را در رديف پيامبر اسلام (صلي الله عليه و آله) قرار مي دهيد،
يرا بعد از نام او به جاي «كرم الله وجهه» و... جمله «عليه السلام» يا «عليه الصلاة و السلام» مي گوييد،
با اينكه سلام و صلوات مخصوص پيامبر(صلي الله عليه و آله) است. چنان كه در قرآن مي خوانيم:
«إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَي النَّبِيِّ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا؛
همانا خداوند و فرشتگان بر پيامبر درود مي فرستند. اي كساني كه ايمان آورده ايد بر او درود بفرستيد و سلام دهيد و تسليم فرمانش باشيد.»
استاد منعم:
آري، دست گفتي! ما هنگامي كه نام اميرمؤمنان علي(عليه السلام) و ساير امامان معصوم(عليهم السلام) را مي بريم، «عليه السلام) مي گوييم،
ولي اين به آن معني نيست كه ما آن ها را پيامبر و يا در درجه پيامبر اسلام(صلي الله عليه و آله) مي دانيم.
دكتر سماوي:
دكتر سماوي:
پس به چه دليل بر آن ها سلام و صلوات مي فرستيد؟
استاد منعم:
استاد منعم:
به دليل همين آيه اي كه خوانده شد:
«ان الله و ملائكته يصلون علي النبي...»
آيا تفسير اين آيه را خوانده اي؟
«ان الله و ملائكته يصلون علي النبي...»
آيا تفسير اين آيه را خوانده اي؟
مفسران شيعه و سني به اتفاق نقل مي كنند:
هنگامي كه اين آيه نازل شد، جمعي از اصحاب از پيامبر (صلي الله عليه و آله) پرسيدند:
پيامبر(صلي الله عليه و آله) در پاسخ فرمود: بگوييد :
«اللهم صل علي محمد و آل محمد، كما صليت علي ابراهيم و آل ابراهيم في العالمين انك حميد مجيد؛
خدايا! درود و رحمت بفرست بر محمد و آل محمد، همان گونه كه بر ابراهيم و آل ابراهيم در ميان جهانيان درود و رحمت فرستادي، تو ستوده والا هستي.»[19]
نيز فرمود:
«لا تصلوا علي الصلاة التبراء؛
هرگز بر من صلوات ناقص نفرستيد.»
پرسيدند:
«صلوات ناقص چيست؟»
فرمود: اينكه فقط بگوييد :
«اللهم صل علي محمد» (بدون دنباله آن) ناقص است،
بلكه بگوييد:
«اللهم صل علي محمد و آل محمد» ، كه صلوات كامل است [20]
در روايات متعدد آمده است كه صلوات كامل بفرستيد، و جمله «آل محمد» را در آخر آن حذف نكنيد،
هنگامي كه اين آيه نازل شد، جمعي از اصحاب از پيامبر (صلي الله عليه و آله) پرسيدند:
« اي رسول خدا، اصل چگونگي صلوات و سلام بر تو را فهميديم، ولي نفهميديم چگونه بر تو درود و صلوات بفرستيم؟»
پيامبر(صلي الله عليه و آله) در پاسخ فرمود: بگوييد :
«اللهم صل علي محمد و آل محمد، كما صليت علي ابراهيم و آل ابراهيم في العالمين انك حميد مجيد؛
خدايا! درود و رحمت بفرست بر محمد و آل محمد، همان گونه كه بر ابراهيم و آل ابراهيم در ميان جهانيان درود و رحمت فرستادي، تو ستوده والا هستي.»[19]
نيز فرمود:
«لا تصلوا علي الصلاة التبراء؛
هرگز بر من صلوات ناقص نفرستيد.»
پرسيدند:
«صلوات ناقص چيست؟»
فرمود: اينكه فقط بگوييد :
«اللهم صل علي محمد» (بدون دنباله آن) ناقص است،
بلكه بگوييد:
«اللهم صل علي محمد و آل محمد» ، كه صلوات كامل است [20]
در روايات متعدد آمده است كه صلوات كامل بفرستيد، و جمله «آل محمد» را در آخر آن حذف نكنيد،
و حتي در تشهد نماز ، تمام فقهاي اهل بيت (عليهم السلام) آن را واجب مي دانند، و از فقهاي اهل تسنن ،
امام شافعي آن را در تشهد دوم نماز هاي واجب، واجب مي داند. [21]
جالب اينكه شافعي بر اساس همين فتوا، در شعر معروف خود چنين تصريح مي كند:
« يا اهل بيت رسول الله حبكم فرض من الله في القرآن انزله
كفـاكم من عـظـيم الـقدر انكم من لم يصل عليكم لا صلاة له [22]
ترجمه :
اي اهل بيت رسول خدا! دوستي شما فريضه و واجبي است كه خداوند در قرآن، آن را نازل كرده است،
در مقام و عظمت شما همين بس كه هر كس در نماز بر شما صلوات نفرستد، نمازش باطل است.»
كفـاكم من عـظـيم الـقدر انكم من لم يصل عليكم لا صلاة له [22]
ترجمه :
اي اهل بيت رسول خدا! دوستي شما فريضه و واجبي است كه خداوند در قرآن، آن را نازل كرده است،
در مقام و عظمت شما همين بس كه هر كس در نماز بر شما صلوات نفرستد، نمازش باطل است.»
دكتر سماوي در حالي كه سخت تحت تأثير قرار گرفته بود، و اين گفتار مستدل بر قلبش نشسته بود
گفت:
در اين جهت مي پذيرم كه آل محمد(صلي الله عليه و آله) شريك در صلوات پيامبر(صلي الله عليه و آله) هستند،
و ما هم وقتي كه صلوات بر پيامبر(صلي الله عليه و آله) مي فرستيم، اصحاب و آل آن حضرت را نيز شريك در صلوات مي سازيم،
ولي اين را قبول نداريم كه اگر تنها نام علي ذكر شد، بگوييم«عليه السلام» يا «سلام خدا بر او».[23]
استاد منعم:
آيا كتاب صحيح بخاري را قبول داريد؟
دكتر سماوي:
آري، اين كتاب را امامي عالي مقام از امامان مورد قبول اهل تسنن، تأليف كرده، و صحيح ترين كتاب بعد از قرآن است.
استاد منعم كتاب صحيح بخاري را از كتابخانه اش آورد و صفحه اي از آن را گشود و به من داد تا بخوانم.
ديدم در آن صفحه نوشته است:
فلان شخص ما را حديث كرد، از فلان شخص ديگر و او از علي(عليه السلام) ، من تا جمله «عليه السلام» را ديدم تعجب كردم، باور نمي كردم كه حقيقت داشته باشد،
با خود مي گفتم نكند اين كتاب صحيح بخاري نباشد، سراسيمه بار ديگر آن را گرفتم و دقيق خواندم، ديدم همان است كه ديده بودم، شك و ترديدم برطرف شد.
استاد منعم صفحه ديگري از كتاب صحيح بخاري را گشود كه در آن نوشته بود:
«علي بن الحسين(عليه السلام) ما را حديث كرد.»
ديگر هيچ جوابي نداشتم جز اين كه شگفت زده بگويم: سبحان الله!
بعدا من بار ديگر با ناباوري كتاب صحيح بخاري را ورق زدم. ديدم در مصر توسط «انتشارات شركت حلبي و فرزندان» چاپ شده است...
به هر حال راهي جز پذيرفتن حقيقت نداشتم. [24]
پي نوشتها :
---------------------
[19]- صحيح بخاري: ج 6، ص 51 ؛ صحيح مسلم: ج 1، ص 305.
[20] - الصواعق المحرقه: ص 144.
[21] - شرح نهج البلاغه: ابن ابي الحديد: ج 6، ص 144.
[22] - المواهب زرقاني: ج 7، ص 7 ؛ تذكره علامه: ج 1، ص 126.
[23] - مترجم گويد: در قرآن در آيه 130 سوره صافات مي خوانيم: «سلام علي آل ياسين؛ سلام بر آل ياسين»
از ابن عباس نقل شده است كه منظور از آل ياسين آل محمد(صلي الله عليه و آله) هستند. بنابراين مطابق قرآن،
رواست كه با ذكر هر يك از امامان آل محمد(صلي الله عليه و آله) بگوييم: «عليه السلام».
حتي افرادي كه از علماي متعصب اهل تسنن مثل «ابن روزبهان» كه به اشكال تراشي معروف است، قبول دارد كه منظور از «آل ياسين» آل محمد(صلي الله عليه و آله) هستند.
جالب اينكه در سوره صافات بر افرادي مانند نوح، (آيه 79)و ابراهيم(آيه 109) و موسي و هارون(آيه 120) و همه مرسلين (آيه 182) سلام شده است.
از اين مطالب مي توان فهميد كه آل محمد(صلي الله عليه و آله) در رديف پيامبران هستند.
و آيه مذكور با توجه به برتري محمد بر ساير پيامبران دليل بر افضليت و امامت آل محمد(صلي الله عليه و آله) است. (دلايل الصدق: ج 2، ص 398).
[24] - «آنگاه.... هدايت شدم»: ص 67-65 (با تلخيص و اقتباس).
من فقط بخش کوچکي از مطالب منتشره در خصوص تاريخچه و دليل صحت صلوات را در اينجا آوردم.
اما با همه ي اين تفاسير، اينگونه به نظر مي رسد که يک جاي کار مي لنگد.
نمونه هايي از مطالب اين منابع را بنگريد:
صلوات به شکل امروزي از همان زمان پيامبر(ص) مرسوم بوده ، يعني همين عبارت :اللهم صل علي محمد و آل محمد.(1)
2. ابن حجر هيثمي، ازدانشمندان اهل سنت اين روايت را نقل مي کند که پيامبر اکرم (ص) فرمود:
« براي من درود مقطوع و بريده نفرستيد! عرض شد:مقصود چيست؟ فرمود : نگوييد: اللهم صل علي محمد ، و سکوت کنيد، بلکه لازم است بگوييد : اللهم صل علي محمد و علي آل محمد».(2)
3. اهل سنت در تشهد نمازهايشان صلوات کامل ميفرستند؛ به اين صورت:«.. اللّهم صلّ علي محمّد و علي آل محمّد کما صلّيت علي إبراهيم وعلي آل ابراهيم إنّک حميد مجيد وبارک علي محمّد وعلي آل محمّد کما بارکت علي إبراهيم وآل إبراهيم إنّک حميد مجيد». (3) .
پي نوشت
1. طبرسي، مجمع البيان جزء 8 ص 579 ؛ مکارم شيرازي، تفسير نمونه، ج 17، ص 417.
2. الصواعق المحرقه، ص 146.
3. عبداللَّه بن باز،الدروس المهمّه، ص 20؛ صحيح مسلم، کتاب الصلاه (17) باب: الصلاه علي النبي صلي الله عليه وآله وسلم بعد التشهّد، ح 406 - 405.
===============================
دليل شيعه براي صلوات بر آل محمد صلي الله عليه و آله
برخي علماي اهل سنت، صلوات را مخصوص رسول خدا صلي الله عليه و آله و حداکثر در حق انبياي الهي روا دانسته و از نوع صلواتي که در بين شيعيان رايج است اظهار شگفتي مي کنند؛ آنگاه با کنايه و يا صريح، کار آنها را مردود شمرده و از آن نهي مي کنند.
________________________________________
فخر رازي مي نويسد: علماي ما (اهل سنت)، ذکر «صلوات اللّه عليه» و «عليه الصلاة و السلام» را جز در حق رسول خدا جايز ندانسته و از آن منع مي کنند در حالي که شيعه آن را براي علي و اولاد علي هم به کار ميبرد.
(1)
قاضي عياض مي نويسد: سلام و صلوات مخصوص رسول خدا صلي الله عليه و آله و ساير انبياء است و کس ديگري در اين امر با آنها شريک نيست؛ چنانچه خداوند متعال دستور داده است: «صلّوا عليه و سلّموا تسليماً». در مورد ديگران بايد غفران و رضاي الهي را برايشان طلب کرد همانگونه که خداوند متعال فرمود: «يقولون ربّنا اغفر لنا ولإخواننا الذين سبقونا بالإيمان» و نيز: «والذين اتّبعوهم بإحسان رضي اللَّه عنهم».
او ادامه مي دهد: اما اين نوع صلوات که غير پيامبر(منظورش آله و يا آل محمد) صلي الله عليه و آله را هم اضافه مي کنند ساخته و پرداخته شيعه است که بايد با آن مخالفت کرد.(2)
سوال:
اگر حق اين است که اين آقايان ادعا مي کنند و نبايد کس ديگري را به ذکر صلوات اضافه کرد؛ به ما پاسخ دهند که چرا خودشان صحابه را به اين ذکر اضافه کرده و بعد از صلوات بر رسول خدا صلي الله عليه و آله مي گويند: «و صحبه» ؛ «و علي صحبه»؟
دليل شيعه در گفتن «و آله» در صلوات
شيعه معتقد است اسلام در قرآن خلاصه نمي شود و اين سخن که «کتاب الله حسبنا؛ کتاب خدا ما را کفايت مي کند»(3)، سخني باطل و مردود است. ما بر اين باوريم که پيام اسلام را بايد از قرآن و عترت شنيد و اين همان سفارش رسول خدا صلي الله عليه و آله در حديث ثقلين(4) است. از اين رو اگر دستوري در قرآن نبود ولي روايت معتبري داشت مانند قرآن مقبول است و بايد به آن عمل شود.
فخر رازي مي نويسد: علماي ما (اهل سنت)، ذکر «صلوات اللّه عليه» و «عليه الصلاة و السلام» را جز در حق رسول خدا جايز ندانسته و از آن منع مي کنند در حالي که شيعه آن را براي علي و اولاد علي هم به کار ميبرد
بنابراين:
1. درست است که در قرآن سخني از «و آله» نيست و آيه «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْليما» (5) تنها به رسول خدا اشاره مي کند؛ اما از اين آيه فهميده نمي شود که به ديگران نمي شود سلام داد و درود فرستاد.
2. رسول خدا صلي الله عليه و آله مفسر قرآن است و اوست که پرده از ابهام برداشته و اختلافات تفسيري را حل مي کند «وَ ما أَنْزَلْنا عَلَيْكَ الْكِتابَ إِلاَّ لِتُبَيِّنَ لَهُمُ الَّذِي اخْتَلَفُوا فيهِ وَ هُدىً وَ رَحْمَةً لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ» (6) حال که روايات روشني از آن حضرت در اختيار ما و شماست؛ چرا به آن مراجعه نکرده و توجهي به آنها نمي کنيد؟
اگر به سخنان آن حضرت مراجعه کنيد؛ پاسخ روشني دستگيرتان مي شود:
کعب بن عجزة مي گويد: در محضر رسول خدا صلي الله عليه و آله نشسته بودم که مردي آمد از حضرت پرسيد: اي رسول خدا! ما مي دانيم چگونه به شما سلام کنيم؛ ولي [نمي داينم چگونه به شما صلوات بفرستيم. به ما بگوييد که] صلوات بر شما چگونه است؟
حضرت فرمود اينگونه بگوييد: «اللّهمّ صَلِّ على مُحمُدٍ و على آلِ مُحمّدٍ كَمَا صَلَّيتَ عَلى آلِ اِبراهيمَ اِنَّكَ حَميدٌ مجيدٌ اللّهمّ بارِك علَى مُحَمّدٍ و على آل محمد كما باركتَ على آل ابراهيمَ اِنّكَ حميدٌ مجيدٌ». (7)
همانگونه که ملاحظه مي شود صلواتي که شيعه مي فرستد و برخي علماي اهل سنت از آن منع مي کنند همان صلواتي است که در معتبرترين منابع خودشان به نقل از رسول خدا صلي الله عليه و آله آمده است. با اين تفاوت که شيعه براي اختصار تنها بخش ابتدايي آن را مي گويد و جالب اينکه در اين روايات، اصلا اثري از صحابه اي که برخي اهل سنت بر صلوات مي افزايند وجود ندارد.
صلوات ابتر (بدون آل محمد)
کساني از روي عمد يا ناآگاهي لفظ «آل محمد» يا «آله» را از کنار نام رسول خدا صلي الله عليه و آله حذف کرده و به جاي آنکه بعد از نام شريف آن حضرت بگويند: «صلي الله عليه و آله و سلم»؛ مي گويند «صلي الله عليه و سلم» اينان بدانند:
1. با اينکه خود را اهل سنت مي خوانند اما بر خلاف سنت و دستور رسول خدا صلي الله عليه و آله که خود نقل کرده اند عمل مي کنند. آيت الله سبحاني پس از نقل روايت فوق مي نويسد: از اين بيان روشن ميشود كه در موقع فرستادن صلوات، بايد آل محمد را نيز ذكر كنيم تا صلوات كامل شود و اين كه عدهاي امروزه در سخنرانيها و نوشتهها، تنها بر پيامبر درود ميفرستند و ميگويند: «صلّي اللّه عليه وسلم»، كاملاً بر خلاف دستور رسول خدا است.
ابن حجر هيثمي از پيامبر صلي الله عليه و آله نقل ميكند كه آن حضرت فرمود: پيامبر صلي الله عليه و آله فرمود: «براي من درود مقطوع و بريده نفرستيد، عرض شد مقصود چيست؟ فرمود: نگوييد: اللهمّ صلّ علي محمّد، و سكوت كنيد، بلكه لازم است بگوييد: اللّهمّ صلّ علي محمّد و علي آل محمّد.» (8)
ايشان در ادامه مي نويسند: البته شايسته است كه پس از ذكر صلوات، جمله «كَما صَلَّيْتَ عَلى إِبْراهيمَ وَآلِ إِبْراهيم» گفته شود، ولي گاهي به جهت اختصار اين جمله ترك ميشود، چنان كه خود پيامبر(صلي الله عليه و آله) در روايت دوم به آن بسنده كرد.
ابن حجر هيثمي از پيامبر صلي الله عليه و آله نقل ميكند كه آن حضرت فرمود: پيامبر صلي الله عليه و آله فرمود: «براي من درود مقطوع و بريده نفرستيد، عرض شد مقصود چيست؟ فرمود: نگوييد: اللهمّ صلّ علي محمّد، و سكوت كنيد، بلكه لازم است بگوييد: اللّهمّ صلّ علي محمّد و علي آل محمّد
گذشته از اين، ميتوان گفت جمله «كَما صَلَّيْتَ عَلي إِبْراهيمَ وَ آلِ إِبْراهيم» جزء صلوات نيست، بلكه تعبيري است براي تعليم آن؛ يعني همان طور كه بر ابراهيم و آل او صلوات ميفرستيد بر محمّد و آل او نيز صلوات بفرستيد و اين دو را از هم جدا نسازيد و شگفت آن كه در صحيحين و ديگر كتابها، نامي از صحابه به ميان نيامده، در صورتي كه اهل سنت به هنگام فرستادن درود كامل، صحابه را بر آل عطف ميكنند و ميگويند: «و علي آله و صحبه» (9)
نکته پاياني
اگر کسي پيدا شد و باز بر اين جمله باطل اصرار ورزيد و گفت «حسبنا کتاب الله»؛ فقط از قرآن براي من دليل بياوريد که به غير پيامبر صلي الله عليه و آله هم مي شود صلوات فرستاد اين آيات را براي او مي خوانيم:
يَأَ ايهَُّا الَّذِينَ ءَامَنُواْ اذْكُرُواْ اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا * وَ سَبِّحُوهُ بُكْرَةً وَ أَصِيلاً * هُوَ الَّذِى يُصَلىِّ عَلَيْكُمْ وَ مَلَئكَتُهُ لِيُخْرِجَكمُ مِّنَ الظُّلُمَتِ إِلىَ النُّورِ وَ كَانَ بِالْمُؤْمِنِينَ رَحِيمًا (10)
اى کساني که ايمان آورده ايد! خدا را بسيار ياد كنيد و صبح و شام او را تسبيح گوييد. اوست كه با فرشتگان خود بر شما صلوات مىفرستد تا شما را از تاريكىها به سوى نور بيرون آورد، و او به مؤمنان مهربان است.
همانگونه که ملاحظه مي کنيد در اين آيات صلوات خدا و ملائکه اش انحصاري به رسول خدا صلي الله عليه و آله نداشته و تمام مومنيني را که اهل ذکر کثير و تسبيح صبح و شامند را شامل مي شود.
با استناد به اين آيات و آن روايات است که ما خطاب به اهل بيت عصمت و طهارت عرض کنيم«صلوات الله عليکم» (11) و يا دل رو به کربلا کرده و با ديده اشکبار چنين مي گوييم: صلي الله عليک يا ابا عبدالله.(12)
پي نوشت ها:
1. مفاتيح الغيب، ج16، ص: 136
2. ر.ک به الشفا بتعريف حقوق المصطفى 2: 191- 192
3. اين سخن را عُمَر به زبان راند. صحيح بخاري ج1 ص 37
4. کافي ج1 ص294
5. آيه 56 سوره احزاب : اى كسانى كه ايمان آوردهايد بر او درود فرستيد و سلام گوئيد و تسليم فرمانش باشيد.
6. آيه 64 سوره نحل : ما اين كتاب را بر تو نازل نكرديم مگر براى اينكه حقايقى را كه در آن اختلاف كردهاند، براى آنان توضيح دهى [تا از آرا، نظريات وسليقههاى باطلشان نسبت به حقايق دست بردارند] و براى مردمى كه ايمان دارند [مايه] هدايت و رحمت باشد
7. صحيح بخاري ج2 ص159 و ج3 ص119 و ج4 ص72 و صحيح مسلم ج1 ص305
8. الصواعق المحرقه، ص 146
9. پايگاه اصلاع رساني معظم له (+)
10. آيات 41-43 سوره احزاب
11. مفاتيح الجنان، زيارت جامعه ائمة المومنين
12. همان، زيارت امام حسين عليه السلام (زيارت اول)
=======================================
صلوات بر پيامبر صلي الله عليه و آله
نويسنده : علي رضا مصباحي
كلمات كليدي : تاريخ، صلوات، پيامبر، دعا
"صلوات" جمع صلاة است[1] و "صلاة" در لغت به معني دعاست[2] و نماز را به جهت شامل بودن بر دعا و استغفار، صلاة ميگويند.[3] کلمه صلاة در قرآن کريم به معاني مختلفي آمده است:
1- به معناي نماز[4] : (نساء/ 103)
2- به معناي استغفار و طلب رحمت و آن صلوات ملائکه است.[5] ( احزاب/ 43)
3- به معناي دعا[6] و آن صلوات پيامبر بر مؤمنين است: (توبه/ 103)
4- به معناي فرستادن رحمت[7] و آن صلوات خدا بر مؤمنين است: (بقره/ 157)
اما صلوات در عرف مردم همان ذکر معروفي است که مسلمانان در طول شبانه روز بارها دهانشان را با آن معطر ميکنند و مضمونش استدعاي رفعت درجه و ازدياد قرب محمد و آل محمد (ص) است.
با توجه به آيه پنجاه و ششم از سوره مباركه "احزاب" و روايات فراواني كه شيعه و سني نقل کردهاند به طور كلي همه فرق اسلامي بر لزوم صلوات بر پيامبر اکرم اتفاق نظر دارند اما در کيفيت آن اختلاف است. مهمترين اختلاف شيعه و سني در کيفيت صلوات بر سر اين است که شيعيان چه در تشهد نماز و چه در غير نماز، صلوات بر "آل محمد" را نيز لازم ميدانند اما اهل تسنن غالبا در گفتهها و نوشتههايشان فقط بر پيامبر صلوات ميفرستند، مثلا ميگويند و يا مينويسند «صلي الله عليه و سلم» و اگر هم احيانا "آل محمد" را داخل در صلوات ميکنند همراه آن ازواج و اصحاب پيامبر را نيز داخل ميدانند.
اما در تشهد نماز، شافعيها و حنبليها صلوات کامل ( صلواتي که متضمن آل محمد نيز باشد) را لازم ميدانند اما مالکي¬ها و حنفيها اصل صلوات را نيز مستحب ميدانند. البته صلواتي که امروزه ما شيعيان در نماز و غير آن ميفرستيم از حيث کلمات کوتاه¬ترين نوع صلوات است اما از اين جهت که متضمن صلوات بر آل محمد نيز ميباشد کامل است اما صلواتي که گاهي بعضي از اهل تسنن ميفرستند مفصلتر است مثلا ميگويند:
«اللهم صل على محمد و على آل محمد كما صليت على إبراهيم و آل إبراهيم و بارك على محمد و على آل محمد كما باركت على إبراهيم و آل إبراهيم إنك حميد مجيد.»
روايات بسياري که از شيعه و سني درباره کيفيت صلوات وارد شده است در رفع اين اختلافات نقش عمدهاي دارد که به تعدادي از آنها اشاره خواهد شد.
"شيخ ابوالفتوح رازي" در تفسيرش از كعب بنِ عُجْرَةَ نقل ميکند که گويد: هنگامي که آيه:
«ان الله و ملائکته يصلون علي النبي ....» (احزاب/56)
نازل شد به پيامبر عرض کردم ما کيفيت سلام دادن بر شما را ميدانيم اما چگونه بر شما صلوات بفرستيم حضرت فرمود بگو:
«اللهم صل على محمد و آل محمد كما صليت على إبراهيم و آل إبراهيم إنك حميد مجيد.»[8]
در سنن نسائي آمده است که پيامبر در پاسخ به سؤال کعب بن عجرة درباره کيفيت صلوات فرمود بگوييد:
«اللهم صل على محمد وعلى آل محمد كما صليت على إبراهيم و آل إبراهيم إنك حميد مجيد و بارك على محمد و على آل محمد كما باركت على إبراهيم و آل إبراهيم إنك حميد مجيد.»[9]
در سنن ابي داود آمده است که حضرت در پاسخ به کعب بن عجرة فرمود بگوييد:
«اللهم صل على محمد و آل محمد كما صليت على إبراهيم و بارك على محمد و آل محمد كما باركت على آل إبراهيم إنك حميد مجيد.»[10]
أبو مسعود أنصاري گويد: ما در مجلس سعد بن عباده بوديم که پيامبر اکرم نزد ما آمد و نشست. بشير بن سعد عرض کرد يا رسول الله خدا ما را امر نموده است که بر شما صلوات بفرستيم؛ چگونه بر شما صلوات بفرستيم؟ حضرت سکوت کرد به حدي که آرزو کرديم که اي کاش اين سؤال را از حضرت نمي پرسيديم. سپس حضرت فرمود؛ بگوييد:
«اللهم صل على محمد وعلى آل محمد كما صليت على إبراهيم و بارك على محمد وعلى آل محمد كما باركت علي آل إبراهيم في العالمين انك حميد مجيد.»[11]
"عبدالرحمان ابن ابي ليلي" نقل ميکند که کعب ابن عجره مرا ملاقات کرد و گفت آيا دوست داري حديثي را به عنوان هديه به تو تقديم کنم؟ آن حديث اين است که به پيامبر اکرم عرض کرديم يا رسول الله، کيفيت سلام کردن بر شما را آموختهايم؛ بفرماييد چگونه بر شما صلوات بفرستيم؟ حضرت فرمود بگوييد:
«اللهم صل على محمد وعلى آل محمد كما صليت على إبراهيم وعلى آل إبراهيم انك حميد مجيد اللهم بارك على محمد وعلى آل محمد كما باركت على إبراهيم وآل إبراهيم انك حميد مجيد.»[12]
شبيه روايات فوق در کتب علماي شيعه و سني فراوان ذکر شده است که معنا و مضمون همه آنها يکي است و فقط از لحاظ ترکيب جملات مقداري با هم متفاوتند و به جز موارد اندکي، همه آنها متضمن صلوات بر آل محمد نيز ميباشند و از طرفي در هيچکدام از اين روايات موردي يافت نميشود که در آن اصحاب پيامبر نيز داخل در صلوات ذکر شده باشند و اگر هم يافت شود بسيار شاذ و نادر خواهد بود.
"علامه سبکي شافعي" در خاتمه کتاب "شفاء السقام"[13] بخشي را آورده به نام "نصوص الصلوات على النبي (ص)" و در آن بخش، صيغهها و عبارات صلوات و دعاهاي بر پيامبر اکرم را ذکر کرده است که به جز تعداد اندکي، در بقيه اين عبارات، "آل محمد صلوات الله عليهم اجمعين" داخل در صلوات ذکر شده است اما اصحاب پيامبر ذکر نشدهاند. حال جاي سؤال است که چه دليلي دارد که اهل سنت هنگام صلوات، آل محمد را از صلوات حذف ميکنند و اگر هم احيانا ذکر ميکنند همراه آن اصحاب پيامبر را هم داخل در صلوات ميکنند؟!
البته ما منکر مقام و فضائل اصحاب پيامبر نيستيم و نيز در اين بحث کاري نداريم که مراد از آل محمد چه کساني هستند بحث بر سر اين است که با وجود اين همه رواياتي که از خود اهل سنت درباره کيفيت صلوات نقل شده است چرا آنها صلوات را تغيير ميدهند و علي رغم اينکه خود آنها روايتي را نقل ميکنند که پيامبر نهي فرموده از صلوات بتراء (ناقص) چرا باز هم صلوات ناقص ميفرستند؟!
پيامبر اکرم ميفرمايد:
«لا تصلوا علي الصلاة البتراء قالوا و ما الصلاة البتراء يا رسول الله؟ قال تقولون اللهم صل على محمد و تسكتون، بل قولوا اللهم صل على محمد و على آل محمد.»[14]
«بر من صلوات ناقص نفرستيد يعني اينکه فقط اکتفا نکنيد به گفتن اللهم صل على محمد بلکه بايد بگوييد اللهم صل على محمد و على آل محمد.»
شبيه روايت فوق را مرحوم صاحب جواهر به نقل از تفسير نعماني از اميرالمؤمنين و ايشان از پيامبر اکرم نقل ميفرمايد که حضرت فرمودند:
«لا تصلوا علي صلاة مبتورة بل صلوا الي اهل بيتي و لا تقطعوهم فان کل نسب و سبب يوم القيامة منقطع الا نسبي.»[15]
حضرت در اين روايت ميفرمايد روز قيامت تمام پيوندهاي خويشاوندي نسبي و سببي منقطع خواهد شد (در سوره مؤمنون آيه 101 به آن اشاره شده است) به جز نسب من که اهل بيت و آل من هرگز از من جدا نخواهند بود، پس شما به واسطه صلوات نفرستادن بر آنها، ايشان را از من جدا نکنيد و موقعي که بر من صلوات ميفرستيد اهل بيت و آل من را نيز داخل در صلوات کنيد تا بدينگونه صلوات شما کامل گردد.
در تفسير "الدر المنثور سيوطي" نيز، هجده حديث از پيامبر اکرم نقل شده است كه بر اساس آن "آل محمد" را به هنگام صلوات بايد ذكر كرد.[16]
"ابن حجر هيتمي" مينويسد: روايتي که در مورد کيفيت صلوات مورد اتفاق همه علماست اين است که بگوييد:
«اللهم صل علي محمد و علي آل محمد.»[17]
"ابن تيميه حنبلي" از علماي متعصب اهل تسنن در مورد کيفيت صلوات مينويسد: خداوند متعال فرمان صلوات فرستادن بر رسولش را در قرآن صادر کرده است، و پيامبر نيز کيفيت صلوات بر خود را براي ما تفسير کرده که بايد بر محمد و آل محمد صلوات بفرستيم.[18]
امام باقرعليه السلام از پدرانش روايت مىكند كه رسول خدا صلى الله عليه وآله فرمود:
«من صلى على و لم يصل على آلى لم يجِد ريح الجنة و إن ريحها ليوجد من مسيرة خمسمأة عام.»[19]
«هر كس بر من درود فرستد و بر آل من درود نفرستد بوى بهشت را استشمام نمىكند و همانا بوى بهشت با فاصله پانصد سال قابل استشمام است.»
"ابن حجر هيتمي" در "صواعق" روايتي را نقل ميکند که بر اساس آن قبولي نماز مشروط شده است بر صلوات بر پيامبر و اهل بيت آن حضرت و همين روايت را نيز امام باقر عليه السلام از پيامبر اکرم نقل ميکند که حضرت فرمود :
«من صلى صلاة و لم يصل فيها علي و على أهل بيتي لم تقبل منه.»[20]
«کسي که نمازي بخواند و در آن بر من و اهل بيت من صلوات نفرستد نمازش پذيرفته نخواهد شد.»
________________________________________
[1]- ابن احمد فراهيدي ، خليل ؛ کتاب العين ، ج 7 ، ص 153
[2]- ابن منظور ، جمال الدين محمد مکرم؛ لسان العرب ، ج 14 ، ص 464
[3]- ابن منظور ، جمال الدين محمد مکرم؛ لسان العرب ، ج 14 ، ص 465
[4]- طريحي ، شيخ فخرالدين ؛ مجمع البحرين ، ج 1 ، ص 266
[5] - ابن منظور ، جمال الدين محمد مکرم؛ لسان العرب ، ج 14 ، ص 465
[6]- طريحي ، شيخ فخرالدين ؛ مجمع البحرين ، ج 1 ، ص 266
[7]- ابن منظور ، جمال الدين محمد مکرم؛ لسان العرب ، ج 14 ، ص 464
[8]- نوري، ميرزا حسين؛ مستدرک الوسائل، قم، مؤسسه آل البيت لاحياء التراث، 1408، چاپ اول، ج 5، ص 349
[9]- النسائي، ابوعبدالرحمن احمد بن شعيب؛ سنن نسائي، بيروت – لبنان، دارالفکر للطباعة و النشر و التوزيع، 1348 هـ، چاپ اول، ج 3، ص 47
[10] - السجستاني، سليمان بن الاشعث، سنن ابي داود، تحقيق و تعليق سعيد محمد اللحام، دارالفکر للطباعة والنشر و التوزيع، 1410 هـ، چاپ اول، ج 1، ص 221
[11] - الدارمي، عبد الله بن بهرام؛ سنن الدارمي، دمشق، مطبعة الاعتدال، ج 1، ص 309
[12] - ابن اسماعيل بخاري، صحيح البخاري؛ دارالفکر للطباعة والنشر والتوزيع، 1401هـ ، ج 4 ، ص 118
[13]- السبکي الشافعي، تقي الدين؛ شفاء السقام في زيارة خيرالانام، 1419 هـ، چاپ چهارم، ص 405
[14]- القندوزي، سليمان بن شيخ ابراهيم؛ ينابيع المودة لذوي القربي، تحقيق سيد علي جمال اشرف الحسيني، دارالاسوة للطباعة والنشر، 1416 هـ ، چاپ اول ، ج 1 ، ص 37 و الهيتمي، احمد بن حجر، الصواعق المحرقة ، النجف الاشرف، مکتبة الهدي – تهران ، مکتبة مرتضوي بين الحرمين ، 87
[15] - نجفي، محمد حسن (صاحب جواهر)؛ جواهر الکلام، تحقيق و تعليق شيخ عباس قوچاني، تهران، دارالکتب الاسلاميه، 1367 ش، ج 10، ص 262
[16]- طباطبايي ، سيد محمد حسين؛ تفسير الميزان، ترجمه حجة الاسلام موسوي همداني، قم، دفتر انتشارات اسلامي وابسته به حوزه علميه قم، ج 16، ص 517
[17]- الهيتمي، احمد بن حجر؛ الصواعق المحرقة، النجف الاشرف، مکتبة الهدي – تهران، مکتبة مرتضوي بين الحرمين، ص 139
[18]- المرعشي النجفي، السيد شهاب الدين؛ شرح احقاق الحق، قم، منشورات مکتبة آيت الله العظمي المرعشي النجفي، ج 9،ص 600
[19]- ابن حسن، محمد؛ (شيخ حر عاملي)، وسائل الشيعه، قم، مؤسسه آل البيت لاحياء التراث، 1409 هـ، چاپ اول، ج 7، ص 203
[20]- الهيتمي، احمد بن حجر؛ الصواعق المحرقة، النجف الاشرف، مکتبة الهدي – تهران، مکتبة مرتضوي بين الحرمين ، ص 139 و مجلسي، محمد باقر، بحارالانوار، بيروت – لبنان، مؤسسه الوفا ، 1404 هـ ، ج 82 ، ص 279
=====================================
صلوات براي سلامتي امام زمان(ع)-علت صلوات بر ائمه ديگر
منبع : پايگاه حوزه، شماره 16131 | تاريخ درج : 1389/2/29 | بازديد : 1380
کليد واژه ها :
پرسشچرا براي سلامتي امام زمان صلوات مي فرستيم ؟ انها که از طرف خداوند از هر شر و گزندي در ايمن هستند مي دانم که صلوات بر ائمه ع نوري است که به خود ما برمي گردد اما علت ان را مي خواهم بدانم يا چرا براي سلامتي ائمه ديگر صلوات مي فرستيم انها که در اين دنيا نيستند؟ از نظر اعتقادي اعتقاد قلبي دارم اما بيان ان را نمي دانم
پاسخ
بايد دانست که اصل موضوع صلوات فرستادن بر رسول خدا (ص) نه ابتکار مسلمين بوده و نه آنکه نعوذبالله خود حضرت براي نفع خويش اين دستور را به مسلمين داده است. خداوند متعال آن حضرت را که شايسته ترين بندگان و برجسته ترين و کامل ترين انسان در طول تاريخ بشريت، بلکه عالي ترين تجلي خدا در کل نظام آفرينش است و همه موجودات عالم حتي فرشتگان الهي در پرتو نور کمالات و افاضات او به امر ذات لا يزال زندگي مي کنند، لايق براي صلوات و درود خويش دانسته است، و نه تنها به همه ملائکه کرام و فرشتگان خويش امر کرده که بر آن حضرت صلوات و درود بفرستند ، بلکه اين موضوع را توسط پيک وحي، جبرئيل امين، به رسولش (ص) و بندگان مؤمنش ابلاغ کرده، و از همه مؤمنين خواسته است که بر اين پيامبر بزرگ و مصلح بزرگوار تاريخ و راهنماي ارجمند بشريت صلوات و درود بفرستند پس شکي نيست که اهل بيت عليهم السلام از گزند هر شر و بلايي ايمن و محفوظند و فرستادن صلوات بر آنها براي حفظ نيست بلکه براي طلب رحمت است حتي اگر معصومين عليهم السلام باشند:«ان الله و ملائکته يصلون علي النبي يا ايها الذين آمنوا صلوا عليه و سلموا تسليماً» همانا خداوند و فرشتگان او بر پيامبر درود مي فرستند، اي کساني که ايمان آورده ايد، شما (هم) بر آن پيامبر صلوات و بهترين سلام بفرستيد. [1] علاوه بر اينکه صلوات و سلام فرستادن مسلمانان بر پيامبر اکرم (ص) گونه اي تشکر و سپاسگزاري از زحمات طاقت فرساي رسول گرامي اسلام(ص) و اهل بيت عليهم السلام است و قدرداني هر مسلمان از نعمت «هدايت» و «ابلاغ پيام الهي» که از بزرگ ترين نعمت هاي خداوند است لازم مي نمايد، از نظر روان شناسي و علم النفس نيز خود اين صلوات و سلام فرستادن و دعا براي پيغمبر و اهلبيت نمودن، موجب تحکيم و ريشه دارتر شدن محبت به آن حضرت و ائمه معصومين عليهم السلام مي شود و به تبع اين زمينه سازي روحي، تبعيت بيشتر شخص را از رهنمودهاي آن حضرت فراهم مي کند. افزون بر اين، عبارت صلوات ( اللهم صل علي محمد و آل محمد) يک دعاست. همچنين کلمه «صلوات» به معناي انعطاف و عطف توجه خداوند و نزول رحمت االهي است که مسلمانان هنگام صلوات فرستادن و گفتن جمله «اللهم صل علي محمد و آل محمد» دعا مي کنند و از خداوند مي خواهند که عطف توجه و رحمت بيشتري بر پيامبر اکرم (ص) ومعصومان (ع) داشته باشد و انوار مقدس وارواح مطهر آنان را به درجات بالاتري از قرب الهي ارتقا دهد. [2] صلوات فرستادن آن قدر در دين مبين اسلام مهم است که شرط استجابت دعا شده است و احاديث متعددي در کتب روايي اهل سنت وارد شده است مبني بر اينکه هر دعايي که انسان بکند، حجابي بين آن دعا و خداوند قرار دارد مگر آن که صلوات فرستاده شود. پيامبر اکرم(ص) فرموده است: الدعاء محجوب حتي يصل علي محمد و اهل بيته، اللهم صل علي محمد و آله. [3] در پايان براي اطلاعات بيشتر در مورد اين مطلب شما را به لينکي که از همين پايگاه معرفي مي شود دعوت مي کنيم: تأملي فلسفي و عرفاني در صلوات
پاسخ: